Category:Szyki militarne

Podział szyków

Generałowie odpowiedzialni za całość sił zbrojnych podczas bitwy na polu Kuru każdego dnia ustawiali inny szyk militarny. Wroga armia, widząc ustawienie przeciwnika, wybierała odpowiedni szyk. Jak wielokrotnie jest to wspomniane (5.162.8-10, 6.19.2, 6.20.18, 6.104.16), Bhiszma znał liczne szyki stosowane przez ludzi, bogów, antybogów, gandharów, piśaców i rakszasów (mānuṣa, daiva, gāndharva, āsura, paiśāca, rākṣasa). Spośród nich wybierał najodpowiedniejszy do okoliczności. Podobnym znawstwem szczycił się Dhrysztadjumna, choć tu lista istot, od których pochodzą jego szyki jest nieco skromniejsza (mānuṣa, daiva, gāndharva, āsura, 5.56.11). Niestety temat nie zostaje rozwinięty i nie wiemy, które ze spotykanych w eposie szyków autorzy przypisują którym boskim i półboskim istotom. W sumie w MBh pojawia się 19 nazw szyków, które zostały zastosowane podczas bitwy. Można pogrupować je zgodnie z ich kształtem:

Z opisów wynika, że szyki parānīkabhid, sarvatobhadra i bārhaspatya przypominają szyki o ptasim kształcie (mają dwa skrzydła i klin uderzeniowy), natomiast mahāvyūha może przypominać szyk wozu, w którym w kolejnych liniach podążają generałowie ze swymi hufcami.

Epitety nazywające szyk bojowy

Opisy szyków są niezwykle enigmatyczne. Bardowie określają je stereotypowymi epitetami, które się powtarzają i nie wnoszą wiele do charakterystyki:

• trudny do przeniknięcia (abhedya, durbhedya, durbhida, durāsada)
• niewzruszony (acala)
• rozległy (sumahā)
• niezwyciężony (sudurjaya, paramadurjaya, ajayyena)
• przerażający (paramadāruṇa, ghora, sudāruṇa)
• niszczący wrogów (paravyūhavināśana, sarvaśatrunibarhaṇa)
• odnoszący sukces (ṛddhimat)
• ze zjeżoną bronią (nānāśastrasamākula)

Struktura szyku bojowego

Przy okazji szyku igły (sūcī) autorzy informują, że szyk może być zwarty (saṃhata) lub luźny (vistāra). Pierwszy, którego najlepszym przykładem jest igła, stosuje się, gdy przeciwnik ma znaczną przewagę. Zwarty szyk stosowano również, by kogoś chronić, gdyż takie ustawienie utrudnia penetrację. Przykładem może być szyk dysku (cakra), podczas opisu którego autorzy często wspominają o gęstości ustawienia żołnierzy i  zwartość hufców.

Każdy szyk posiada strukturę, w której rozmieszczani są wojownicy. Najczęściej występują w nim cztery podstawowe części:

1. front (mukha)
2. lewa flanka (vāmapakṣa / vāmapārśva)
3. prawa flanka (dakṣiṇapakṣa / dakṣiṇapārśva)
4. środek (pṛṣṭha / uras / madhya)
5. tyły (pṛṣṭha / puccha /  paścāt)

Gdy front szyku układa się w szpic wówczas nazywany jest on: tuṇḍa / śīrṣa / śiras / śṛṅga. Często przed szykiem stawiana jest formacja utworzona z łuczników lub innych oddziałów, których zadaniem jest przyjęcie na siebie pierwszego uderzenia. Wówczas mówi się o przedfroncie (agratas, agraṇī, pramukha). Kilkukrotnie autorzy sugerują, że formacja mogła być ustawiana na kilku poziomach, np. gdy mówią o jednopoziomowym ustawieniu (same deśe 7.17.1) lub twierdzą, że część wojowników znajduje się „ponad formacją”(vyūhasyopari 7.19.14). Takie wzmianki mogą sugerować, że autorzy myślą o szyku jak o ołtarzu ogniowym, który składał się z warstw cegieł ustawionych jedna na drugiej.

Gdy formacja ma kształt ptaka lub innego zwierzęcia, wówczas jej części określane są terminami przywodzącymi części ciała:

• głowa (śīrṣa / śiras)
• usta (mukha)
• dziób (tuṇḍa)
• rogi (śṛṅga)
• dwoje oczu (cakṣus / netra)
• szyja (grīvā)
• nogi przednie (pāda)
• nogi tylne (anupāda)
• skrzydło (pakṣa)
• pępek (nābhi)
• grzbiet (pṛṣṭha) – w przypadku ptaków i zwierząt, w innych przypadkach termin oznacza „tył”
• pierś (uras)
• ogon (puccha)

Kiedy lewa i prawa flanka określone są jako skrzydła (pakṣa), wówczas mogą mieć swoje rozwinięcia z przodu, tzw. „przedskrzydła” (prapakṣa) oraz „końcówki skrzydeł” (pakṣānta). To z nich wypadają harcownicy czy słonie, by przypuszczać indywidualne ataki.

Spośród wymienionych formacji kilka jest niezwykle charakterystycznych i istotnych dla akcji eposu. Opisy dwóch najciekawszych, o dużym stopniu złożoności (cakra, cakraśakaṭa) przedstawione są w dalszej części pracy.

Zagadnienia

• Szyki ustawiany w kolejnych dniach walki
• Elementy Wielkiej Ofiary obecne w opisach batalistycznych
• Lista szyków militarnych