Khaḍga – miecz: Difference between revisions
From en-MahabharataWiki
Jump to navigationJump to search
imported>AndBab |
imported>AndBab |
||
| Line 27: | Line 27: | ||
===Późny okres harappański (1900-1300 p.n.e.)=== | ===Późny okres harappański (1900-1300 p.n.e.)=== | ||
|- | |- | ||
|[[Plik:Obraz1aa.png|mały|200x200px|Miecz i sztylet z kultury harappańskiej (źródło: Morio, 2015, s. 102)<ref>Morio, A. R. (2015). ''Mohenjo Daro, Leading Land of Ancient Culture''. Indus Cultural Literary Organization.</ref>.|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:Obraz1aa.png|alt=]] | |[[Plik:Obraz1aa.png|mały|200x200px|Miecz i sztylet z kultury harappańskiej (źródło: Morio, 2015, s. 102)<ref>Morio, A. R. (2015). ''Mohenjo Daro, Leading Land of Ancient Culture''. Indus Cultural Literary Organization.</ref>.|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:Obraz1aa.png|alt=]] | ||
* w górnych warstwach wykopalisk w Mohendżo Daro datowanych na 1800-1600 p.n.e. odnaleziono dwa miecze i dwa sztylety | |||
* oba zaopatrzone są w grube wzmacniające żeberka oraz otwory na nity<ref>Allchin, B., & Allchin, R. (1973). ''Narodziny cywilizacji indyjskiej'' (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 207 rys. 25 nr 5 i 9.</ref> | |||
|- | |- | ||
! style="text-align: center;"| | ! style="text-align: center;"| | ||
| Line 33: | Line 36: | ||
===Kultura skarbów miedzianych (1500-1100 p.n.e.)=== | ===Kultura skarbów miedzianych (1500-1100 p.n.e.)=== | ||
|- | |- | ||
|[[Plik:Skanowanie0046.jpg|mały|200x200px|Miecze brązowe o rękojeściach „antenowych” odkryte w pobliżu Kallur w dystrykcie Rajczur (Allchin & Allchin, 1973 fot. 35)<ref>Allchin, B., & Allchin, R. (1973). ''Narodziny cywilizacji indyjskiej'' (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe. </ref>.|alt=]] | |[[Plik:Skanowanie0046.jpg|mały|200x200px|Miecze brązowe o rękojeściach „antenowych” odkryte w pobliżu Kallur w dystrykcie Rajczur (Allchin & Allchin, 1973 fot. 35)<ref>Allchin, B., & Allchin, R. (1973). ''Narodziny cywilizacji indyjskiej'' (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe. </ref>.|alt=]] | ||
* nowością w tym okresie są miecze żeberkowe o antenowej rękojeści | |||
* prawdopodobnie przewędrowały one z Iranu lub Kaukazu | |||
* jak na miecze stosowane wówczas na Bliskim Wschodzie są one długie | |||
* rękojeść i ostrze wykonane są z jednego odlewu. | |||
|- | |- | ||
|[[Plik:Sinauli01.jpg|mały|200x200px|Miecz z grobów w Sinauli, 51,4 cm (źródło: [https://www.livehistoryindia.com/cover-story/2018/12/03/sanaulis-mysterious-warriors www.livehistoryindia.com]).|alt=]] | |[[Plik:Sinauli01.jpg|mały|200x200px|Miecz z grobów w Sinauli, 51,4 cm (źródło: [https://www.livehistoryindia.com/cover-story/2018/12/03/sanaulis-mysterious-warriors www.livehistoryindia.com]).|alt=]] | ||
* niedawnym odkryciem z Sinauli (2018 r.) jest miedziany miecz antenowy z miedzianą rękojeścią (51,4 cm) | |||
* znajdował się on w grobach z okresu późnoharappańskiego, w których odkryto również hełm i wozy identyfikowane z rydwanem | |||
|- | |- | ||
|[[Plik:Skanowanie0009aa.jpg|mały|200x200px|Miedziany mieczyk, Fort Munro (wg S. Pigotta) źródło: (Allchin & Allchin, 1973, s. 212)<ref>Allchin, B., & Allchin, R. (1973). ''Narodziny cywilizacji indyjskiej'' (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe. </ref>.|alt=]] | |[[Plik:Skanowanie0009aa.jpg|mały|200x200px|Miedziany mieczyk, Fort Munro (wg S. Pigotta) źródło: (Allchin & Allchin, 1973, s. 212)<ref>Allchin, B., & Allchin, R. (1973). ''Narodziny cywilizacji indyjskiej'' (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe. </ref>.|alt=]] | ||
* ciekawym znaleziskiem z terenu Pakistanu jest miedziany mieczyk z Fortu Munro datowany na 1150 r. p.n.e. | |||
* ma on kunsztownie wykonaną rękojeść i jest podobny do mieczyków znanych z Luristanu i z Tepe Sialk VI | |||
* mierzy ok. 18 cm. | |||
|- | |- | ||
! style="text-align: center;"| | ! style="text-align: center;"| | ||
===Ludy Morza (1300-1200 p.n.e.)=== | ===Ludy Morza (1300-1200 p.n.e.)=== | ||
|- | |- | ||
|[[Plik:Medinet Habu Ramses III. Tempel Nordostwand Abzeichnung 01aaa.jpg|mały|200x200px|Ludy Morza w rogatych hełmach, bitwa o deltę, relief z Medinet Habu, ściana północna, fragment (źródło: [[commons:File:Seevölker.jpg|wikimedia]]).]][[Plik:Miecze z 'grobu wojownika' Knossos, Kreta 1300-1400 p.n.e.(zdjęcie A.Babkiewicz 2021).jpg|mały|200x200px|Miecze z "grobu wojownika" Knossos, Kreta 1400-1300 p.n.e., Muzeum Archeologiczne w Iraklionie (zdjęcie A.Babkiewicz 2021)]] | |[[Plik:Medinet Habu Ramses III. Tempel Nordostwand Abzeichnung 01aaa.jpg|mały|200x200px|Ludy Morza w rogatych hełmach, bitwa o deltę, relief z Medinet Habu, ściana północna, fragment (źródło: [[commons:File:Seevölker.jpg|wikimedia]]).]][[Plik:Miecze z 'grobu wojownika' Knossos, Kreta 1300-1400 p.n.e.(zdjęcie A.Babkiewicz 2021).jpg|mały|200x200px|Miecze z "grobu wojownika" Knossos, Kreta 1400-1300 p.n.e., Muzeum Archeologiczne w Iraklionie (zdjęcie A.Babkiewicz 2021)]] | ||
* długość mieczy, które pojawiają się w Indiach w kulturze skarbów miedzianych można przyrównać do mieczy stosowanych przez Ludy Morza | |||
* odnajdujemy je na reliefach egipskich oraz jako artefakty w basenie Morza Śródziemnego. | |||
|- | |- | ||
! style="text-align: center;"| | ! style="text-align: center;"| | ||
| Line 48: | Line 66: | ||
===Reliefy neoasyryjskie (883-631 p.n.e.)=== | ===Reliefy neoasyryjskie (883-631 p.n.e.)=== | ||
|- | |- | ||
|[[Plik:Zrzut ekranu 2020-10-05 08.58.21.png|mały|150x150px|Wojownicy asyryjscy walczący mieczykami (źródło: Dezso, 2012, ilustracje uzupełniające)<ref>Dezso, T. (2012). ''Tamas Dezso: The Assyrian Army I/1-2. The Structure of the Neo-Assyrian Army. 1. Infantry 2. Cavalry and Chariotry'' (1st Edition). ELTE Eötvös Kiadó/Eötvös University Press.</ref>.]] | |[[Plik:Zrzut ekranu 2020-10-05 08.58.21.png|mały|150x150px|Wojownicy asyryjscy walczący mieczykami (źródło: Dezso, 2012, ilustracje uzupełniające)<ref>Dezso, T. (2012). ''Tamas Dezso: The Assyrian Army I/1-2. The Structure of the Neo-Assyrian Army. 1. Infantry 2. Cavalry and Chariotry'' (1st Edition). ELTE Eötvös Kiadó/Eötvös University Press.</ref>.]] | ||
* na reliefach asyryjskich stosunkowo rzadko przedstawiane są sceny walki mieczem | |||
* może to być spowodowane tym, że miecze są krótkie, długością zbliżone raczej do puginałów | |||
* czasem wojownicy mają je przytroczone do pasa, ale najczęściej za pas zatknięte są buławy | |||
|- | |- | ||
! style="text-align: center;"| | ! style="text-align: center;"| | ||
===Reliefy i pieczęcie Achemenidów (559-330 p.n.e.)=== | ===Reliefy i pieczęcie Achemenidów (559-330 p.n.e.)=== | ||
|- | |- | ||
|[[Plik:Achemenidzki kawalerzysta z Hellespontu, sarkofag Altikulac’a, wczesny IV w. p.n.e..jpg|mały|150x150px|Achemenidzki kawalerzysta z Hellespontu, sarkofag Altikulac’a, wczesny IV w. p.n.e. (źródło: [[commons:File:Achaemenid_cavalry_in_Asia_Minor.jpg|wikimedia]]).]][[Plik:Perscy żołnierze (po lewej) walczący ze Scytami, odcisk pieczęci cylindrycznej.jpg|mały|150x150px|Perscy żołnierze (po lewej) walczący ze Scytami, odcisk pieczęci cylindrycznej (źródło: [[commons:File:Achaemenid_soldiers_against_Scythians.jpg|wikimedia]]).]] | |[[Plik:Achemenidzki kawalerzysta z Hellespontu, sarkofag Altikulac’a, wczesny IV w. p.n.e..jpg|mały|150x150px|Achemenidzki kawalerzysta z Hellespontu, sarkofag Altikulac’a, wczesny IV w. p.n.e. (źródło: [[commons:File:Achaemenid_cavalry_in_Asia_Minor.jpg|wikimedia]]).]][[Plik:Perscy żołnierze (po lewej) walczący ze Scytami, odcisk pieczęci cylindrycznej.jpg|mały|150x150px|Perscy żołnierze (po lewej) walczący ze Scytami, odcisk pieczęci cylindrycznej (źródło: [[commons:File:Achaemenid_soldiers_against_Scythians.jpg|wikimedia]]).]] | ||
* Persowie używali krótkich mieczy (ok. 35 cm) | |||
* nosili je przytroczone do boku, jak widzimy u kawalerzysty na reliefie z Hellespontu | |||
* sposób noszenia mieczy przy pasie mógł być zapożyczeniem asyryjskiego stylu noszenia buławy | |||
* miecz wykorzystywano w bliskim zwarciu | |||
* odcisk pieczęci cylindrycznej ukazuje ciekawy przykład użycia miecza w starciu ze scytyjskim wojownikiem walczącym buzdyganem lub toporem | |||
|- | |- | ||
! style="text-align: center;"| | ! style="text-align: center;"| | ||
===Rzeźba i artefakty od Mauriów do Kuszanów (320 p.n.e.-267 n.e.)=== | ===Rzeźba i artefakty od Mauriów do Kuszanów (320 p.n.e.-267 n.e.)=== | ||
|- | |- | ||
|[[Plik:Miecze z Sirkap, II w. p.n.e – II w. n.e. Muzeum Taksili (zdjęcie A.Babkiewicz 2018)..jpg|mały|200x200px|Miecze z Sirkap, II w. p.n.e – II w. n.e. Muzeum Taksili (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).|alt=]] | |[[Plik:Miecze z Sirkap, II w. p.n.e – II w. n.e. Muzeum Taksili (zdjęcie A.Babkiewicz 2018)..jpg|mały|200x200px|Miecze z Sirkap, II w. p.n.e – II w. n.e. Muzeum Taksili (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).|alt=]] | ||
* proste miecze typu rzymskiego odnajdujemy wśród artefaktów z Taksili – są one typowe dla Gandhary | |||
* w okręgu Mathury miecze najczęściej mają kształt liścia – typowy dla Indii północnych (Paul, 2005, s. 22)<small><ref name=":0" /></small> | |||
|- | |- | ||
|[[Plik:Bhārhut, Madhya Pradesh, część kolumny vediki, okres Śungów (100-80 p.n.e); Sanchi, stupa nr 1, brama zachodnia, strażnik (dvārapāla) (50 p.n.e.-50 n.e.).jpg|mały|150x150px| | |[[Plik:Bhārhut, Madhya Pradesh, część kolumny vediki, okres Śungów (100-80 p.n.e); Sanchi, stupa nr 1, brama zachodnia, strażnik (dvārapāla) (50 p.n.e.-50 n.e.).jpg|mały|150x150px| | ||
* Bhārhut, Madhya Pradesh, część kolumny vediki, okres Śungów (100-80 p.n.e), czerwonawo-brązowy piaskowiec, obecnie w Muzeum w Kalkucie, grecki wojownik (źródło: [[commons:File:Bharhut_Stupa_Yavana_symbolism.jpg|wikimedia]]). | * Bhārhut, Madhya Pradesh, część kolumny vediki, okres Śungów (100-80 p.n.e), czerwonawo-brązowy piaskowiec, obecnie w Muzeum w Kalkucie, grecki wojownik (źródło: [[commons:File:Bharhut_Stupa_Yavana_symbolism.jpg|wikimedia]]). | ||
* Sanchi, brama zachodnia, strażnik (''dvārapāla''), 50 p.n.e.-50 n.e.) (źródło: [[commons:File:Dvarapala_Sanchi_Stupa_1_Western_Gateway.jpg|wikimedia]]).]] | * Sanchi, brama zachodnia, strażnik (''dvārapāla''), 50 p.n.e.-50 n.e.) (źródło: [[commons:File:Dvarapala_Sanchi_Stupa_1_Western_Gateway.jpg|wikimedia]]).]] | ||
* jedno z najstarszych przedstawień miecza w sztuce Indyjskiej odnajdujemy na wedice (''vedikā'') stupy w Bhārthut | |||
* jest tam żołnierz identyfikowany jako Grek z przytroczonym do pasa sporym, szerokim mieczem | |||
* miecz jest schowany w pochwie oplecionej krzyżowo pasami skóry lub materiału | |||
* miecz o podobnie wiązanej pochwie odnajdujemy u strażnika (''dvārapāla'') przy zachodniej bramie stupy nr 1 w Sanchi | |||
|- | |- | ||
|[[Plik:Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze, 50-0 p.n.e.; Sanchi, brama zachodnia, Mahākapi Jātaka, fragment.jpg|mały|150x150px| | |[[Plik:Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze, 50-0 p.n.e.; Sanchi, brama zachodnia, Mahākapi Jātaka, fragment.jpg|mały|150x150px| | ||
* Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze, 50-0 p.n.e. (źródło: [[commons:File:War_of_the_Relics_of_the_Buddha_Sanchi_Stupa_1Southern_Gateway.jpg|wikimedia]]). | * Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze, 50-0 p.n.e. (źródło: [[commons:File:War_of_the_Relics_of_the_Buddha_Sanchi_Stupa_1Southern_Gateway.jpg|wikimedia]]). | ||
* Sanchi, brama zachodnia, ''Mahākapi Jātaka'' (źródło: [[commons:File:Mahakapi_Jataka.jpg|wikimedia]]).]] | * Sanchi, brama zachodnia, ''Mahākapi Jātaka'' (źródło: [[commons:File:Mahakapi_Jataka.jpg|wikimedia]]).]]miecze przedstawione w Sanchi mierzą ok. 75 cm i mają szerokie obusieczne ostrze | ||
niektóre reliefy przedstawiają ostrza w kształcie liścia (Paul, 2005, s. 22)<small><ref name=":0" /></small> | |||
Uniesione ku górze miecze widzimy w dłoniach wojowników podczas natarcia na mury Kushinagar oraz wojownika na reliefie przedstawiającym dżatakę wielkiej małpy. W drugim przypadku miecz kształtu liścia schowany jest w pochwie. | Uniesione ku górze miecze widzimy w dłoniach wojowników podczas natarcia na mury Kushinagar oraz wojownika na reliefie przedstawiającym dżatakę wielkiej małpy. W drugim przypadku miecz kształtu liścia schowany jest w pochwie. | ||
| Line 119: | Line 148: | ||
|} | |} | ||
* <small>Rekonstrukcja wyglądu na podstawie rzeźb z Nagarjunakondy (Murthy, 1966, s. 212)</small><ref>Murthy, K. K. (1966). Weapons of War in the Sculptures of Nāgārjunakoṇḍa. ''Artibus Asiae'', ''28''(2/3), 211–218. JSTOR. <nowiki>https://doi.org/10.2307/3249355</nowiki>.</ref> <small>oraz kształt wygiętego ku ostrzu mieczy z Adźanty, VI w. (źródło: Paul, 2005, s. 19, 94)<ref>Paul, E. J. (2005). ''Arms and Armour: Traditional Weapons of India'' (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.</ref>.</small> | * <small>Rekonstrukcja wyglądu na podstawie rzeźb z Nagarjunakondy (Murthy, 1966, s. 212)</small><ref>Murthy, K. K. (1966). Weapons of War in the Sculptures of Nāgārjunakoṇḍa. ''Artibus Asiae'', ''28''(2/3), 211–218. JSTOR. <nowiki>https://doi.org/10.2307/3249355</nowiki>.</ref> <small>oraz kształt wygiętego ku ostrzu mieczy z Adźanty, VI w. (źródło: Paul, 2005, s. 19, 94)<ref name=":0">Paul, E. J. (2005). ''Arms and Armour: Traditional Weapons of India'' (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.</ref>.</small> | ||
[[Plik:Khaḍga - budowa miecza.jpg|alt=|mały|500x500px|Budowa miecza]] | [[Plik:Khaḍga - budowa miecza.jpg|alt=|mały|500x500px|Budowa miecza]] | ||
Revision as of 08:01, 12 November 2021
Informacje wstępne
Miecz nie jest w eposie jedną z dominujących broni, ale doczekał się kilku pięknych opisów użycia. Do najlepszych należy pojedynek Abhimanju z Dźajadrathą (7.13.50-70). Nie mamy niestety wielu informacji o rodzajach i wyglądzie mieczy w MBh. Choć nistriṃśa w późniejszej literaturze uważany jest za osobną kategorię (miecz zakrzywiony – prawdopodobnie w kierunku ostrza), to MBh używa tego terminu synonimicznie z pozostałymi.
Miecz jako broń sieczno-kolna przechodził liczne przemiany. Miedź i brąz nie nadawały się do wykonywania długich mieczy. Może dlatego na Bliskim Wschodzie jeszcze w epoce państwa neoasyryjskiego i achemenickiego używane były krótkie miecze, a ich wykorzystanie podczas bitwy było ostatecznością, gdy zawiodły inne bronie. Jednak w niektórych kulturach, już w epoce brązu spotyka się długie miecze. Odnajdujemy je w Indiach w kulturze skarbów miedzianych oraz wśród artefaktów należących do Ludów Morza. Miecze te posiadają żeberko wzmacniające ich strukturę. Prawdopodobnie ponowne wprowadzenie długiego, tym razem już żelaznego, miecza w wiekach poprzedzających nową erę zawdzięczamy Scytom.
W języku polskim termin „miecz” określa broń o prostej, obusiecznej klindze. Tym samym odróżnia się on od innych typów broni białej, które w języku angielskim określane są jednym terminem „sword”. Są to:
Historia
Późny okres harappański (1900-1300 p.n.e.) |
|---|
mały|200x200px|Miecz i sztylet z kultury harappańskiej (źródło: Morio, 2015, s. 102)[1].|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:Obraz1aa.png|alt=
|
Kultura skarbów miedzianych (1500-1100 p.n.e.) |
mały|200x200px|Miecze brązowe o rękojeściach „antenowych” odkryte w pobliżu Kallur w dystrykcie Rajczur (Allchin & Allchin, 1973 fot. 35)[3].|alt=
|
mały|200x200px|Miecz z grobów w Sinauli, 51,4 cm (źródło: [https://www.livehistoryindia.com/cover-story/2018/12/03/sanaulis-mysterious-warriors www.livehistoryindia.com]).|alt=
|
mały|200x200px|Miedziany mieczyk, Fort Munro (wg S. Pigotta) źródło: (Allchin & Allchin, 1973, s. 212)[4].|alt=
|
Ludy Morza (1300-1200 p.n.e.) |
[[Plik:Medinet Habu Ramses III. Tempel Nordostwand Abzeichnung 01aaa.jpg|mały|200x200px|Ludy Morza w rogatych hełmach, bitwa o deltę, relief z Medinet Habu, ściana północna, fragment (źródło: wikimedia).]]mały|200x200px|Miecze z "grobu wojownika" Knossos, Kreta 1400-1300 p.n.e., Muzeum Archeologiczne w Iraklionie (zdjęcie A.Babkiewicz 2021)
|
Reliefy neoasyryjskie (883-631 p.n.e.) |
mały|150x150px|Wojownicy asyryjscy walczący mieczykami (źródło: Dezso, 2012, ilustracje uzupełniające)[5].
|
Reliefy i pieczęcie Achemenidów (559-330 p.n.e.) |
[[Plik:Achemenidzki kawalerzysta z Hellespontu, sarkofag Altikulac’a, wczesny IV w. p.n.e..jpg|mały|150x150px|Achemenidzki kawalerzysta z Hellespontu, sarkofag Altikulac’a, wczesny IV w. p.n.e. (źródło: wikimedia).]][[Plik:Perscy żołnierze (po lewej) walczący ze Scytami, odcisk pieczęci cylindrycznej.jpg|mały|150x150px|Perscy żołnierze (po lewej) walczący ze Scytami, odcisk pieczęci cylindrycznej (źródło: wikimedia).]]
|
Rzeźba i artefakty od Mauriów do Kuszanów (320 p.n.e.-267 n.e.) |
mały|200x200px|Miecze z Sirkap, II w. p.n.e – II w. n.e. Muzeum Taksili (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).|alt=
|
[[Plik:Bhārhut, Madhya Pradesh, część kolumny vediki, okres Śungów (100-80 p.n.e); Sanchi, stupa nr 1, brama zachodnia, strażnik (dvārapāla) (50 p.n.e.-50 n.e.).jpg|mały|150x150px|
|
[[Plik:Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze, 50-0 p.n.e.; Sanchi, brama zachodnia, Mahākapi Jātaka, fragment.jpg|mały|150x150px|
niektóre reliefy przedstawiają ostrza w kształcie liścia (Paul, 2005, s. 22)[6] Uniesione ku górze miecze widzimy w dłoniach wojowników podczas natarcia na mury Kushinagar oraz wojownika na reliefie przedstawiającym dżatakę wielkiej małpy. W drugim przypadku miecz kształtu liścia schowany jest w pochwie. |
| mały|150x150px|
* Atak Mary, muzeum Lahore, II-III w., (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).
* Atak Mary, muzeum w Peszawarze, II-III w., (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).
* Atak Mary, Gandhara, okres Kuszanów, II-III w., wysokość 67 cm, Freer Galery of Art. (źródło: (Lippe, 1970, plate 11)[7].mały|150x150px|Nawrócenie Angulimali, muzeum w Lahore, I w. (zdjęcie A.Babkiewicz 2018).W sztuce Kuszanów miecze są popularnym elementem uzbrojenia. Najciekawsze przedstawienia miecza odnajdujemy na płaskorzeźbach przedstawiających atak Mary. Często są one wiernie odwzorowane i stanowią powtarzający się motyw (podobne pozycje wojowników). Miecz przytroczony jest do pasa, widzimy sięgającego po niego wojownika lub znajduje się w jego ręce już wyciągnięty z pochwy.
Przykład walki mieczem i tarczą odnajdujemy na reliefie z Lahore, przedstawiającym nawrócenie Angulimali. |
| [[Plik:Posąg Kaniszki, Mathura Museum, czerwonawy piaskowiec, 70 cm..jpg|mały|150x150px|Posąg Kaniszki, Mathura Museum, czerwonawy piaskowiec, 70 cm wysokości (źródło: wikimedia).]]Rzeźba sławnego władcy Kuszanów Kaniszki została odnaleziona w Māṭ w okręgu Mathura. Widnieje na niej podpis: mahārāja rājātirāja devaputro kāniṣko – „Wieki król, król królów, syn Boga, Kaniszka”.
Władca ubrany jest w płaszcz scytyjski, nosi wysokie buty, wspiera się na potężnej maczudze, a lewą ręką silnie dzierży rękojeść miecza wiszącego u pasa. Miecz ma zdobną pochwę oraz parasolowatą głowicę z wygiętym zwieńczeniem. |
Dodatkowe informacje z subkontynentu indyjskiego
Arthaśāstra (2.18.12-13) wymienia trzy rodzaje mieczy (khaḍga) oraz materiał z jakiego wykonana jest rękojeść (tsaru). Komentarze dookreślają ich możliwy kształt[8]:
| nazwa sanskrycka | tłumaczenie i opis | wygląd |
|---|---|---|
| nistriṃśa | „ponad trzydzieści”
- nazwa sugeruje długość miecza przekraczającą trzydzieści palców (aṅgula) (ok. 60 cm) - komentarz mówi, że ma wygiętą klingę – pierwsze wygięcia mieczy indyjskich były ku ostrzu |
bezramki|200x200px|alt= |
| maṇḍalārga | „zaokrąglony szczyt”
- miecz o zaokrąglonym sztychu, nienadający się do pchnięć, często spotykany na reliefach - szkic na podstawie reliefu – Śibi odcina mięso ze swego uda, by nakarmić gości (Śibi jātaka) |
centruj|bezramki|150x150px|alt= |
| asiyaṣṭi | „miecz jak pałka”
- kształtem ma przypominać maczugę - może rozszerzać się ku sztychowi |
centruj|bezramki|185x185px|alt= |
- Rekonstrukcja wyglądu na podstawie rzeźb z Nagarjunakondy (Murthy, 1966, s. 212)[9] oraz kształt wygiętego ku ostrzu mieczy z Adźanty, VI w. (źródło: Paul, 2005, s. 19, 94)[6].
alt=|mały|500x500px|Budowa miecza
Zgodnie z Arthaśastrą odpowiedni materiał na rękojeść (tsaru) to:
- róg nosorożca (khaḍga),
- róg bawołu (mahiṣa),
- kość słoniowa (vāraṇa-viṣāṇa),
- drewno (dāru),
- korzeń bambusa (veṇu-mūla?).
MBh (7.47.36) wzmiankuje możliwość zdobień rękojeści szlachetnymi kamieniami (maṇi-maya-tsaru). Zgodnie z Agnipuraną[10] długość miecza waha się od 25 do 50 aṅgula (48-96 cm)[11], a jego pochwa (kośa) jest skórzana, przytraczana łańcuchem lub skórzanym paskiem, a noszona jest przy pasie po lewej stronie ciała.
MBh (7.164.147-148) wzmiankuje o dwudziestu jeden technikach (mārga) używanych podczas walki mieczem. Dziesięć z nich wymienionych jest z nazwy. Zastosował je Dhṛṣṭadyumna podczas ataku na Dronę (Droṇa):
- bhrānta – poruszanie się tam i nazad,
- udbhrānta – odskakiwanie, kołysanie (mieczem),
- āviddha – wirowanie
- āpluta – doskakiwanie,
- prasṛta – przesunięcie się,
- sṛta – odejście,
- parivṛtta – kręcenie,
- nivṛtta – zawracanie,
- saṃpāta – zderzenie, sparowanie
- samudīrṇa – podjudzanie.
Najstarsze typy indyjskich mieczy
Popularnym, typowo indyjskim mieczem jest asipattra. Występuje on na wczesnej rzeźbie okręgu Mathury:
| nazwa sanskrycka | tłumaczenie i opis | wygląd |
|---|---|---|
| asipattra | „miecz jak liść”
|
bezramki|200x200px |
- Rekonstrukcja wyglądu na podstawie rzeźb z Nagarjunakondy (Murthy, 1966, s. 212)[12].
mały|Najstarsze kształty indyjskich ostrzy miecza (od góry): typ rzymski, łyżeczkowy, równoległy i liścia (źródło: Paul, 2005, s. 19, 94)[13].|alt=|brak mały|Pierwsze zakrzywione miecze w Indiach zaginały się ku ostrzu. Od lewej miecze spotykane na rzeźbie w: Adźańcie (VI w.), Borobudur (IX w.) i Harsanath (X w.) (źródło: (Paul, 2005, s. 19, 94)[14].|alt=|brak
Typy późniejszych indyjskich mieczy
| paṭa (hind.) | - prosta obosieczna głownia ok. 100 cm
- rękawicowa rękojeść chroniąca dłoń (kulista osłona) i całe przedramię - używany przez Marathów |
bezramki |
|---|---|---|
| khanda
(khaḍga) (sans.) |
- obosieczny, ok. 80 cm
- szeroka, rozszerzająca się w kierunku sztychu głownia - znany od czasów mogolskich - stosowany przez radżputów |
bezramki |
| talwar
(taravāri) (sans.) |
- szabla podobna do perskiej (szamszir), tureckiej (kilicz), czy afgańskiej (pulwar) | bezramki |
| kora | - szabla nepalska, jednosieczna
- sztych mocno rozszerzony, ścięty w dwa łuki |
centruj|bezramki|200x200px |
| ram dao | - miecz ofiarny, do obcinania głów zwierząt | centruj|bezramki|191x191px |
| sosan pattā (pers., hind.) | - sosan (pers.) –„linia”, pattā (hind.) – „płatek”
- jednostronna głownia, zakrzywiona w odwrotną stronę niż szabla - posiada wariant mogolski i radżpucki |
bezramki |
- Źródło szkiców: Paul, 2005, s. 19, 94[15].
mały|Kształty indyjskich kling odpowiednio do miejsca pochodzenia (źródło: Rawson, 1968, s. 68–69)[16].|alt=|brak
Przypisy
- ↑ Morio, A. R. (2015). Mohenjo Daro, Leading Land of Ancient Culture. Indus Cultural Literary Organization.
- ↑ Allchin, B., & Allchin, R. (1973). Narodziny cywilizacji indyjskiej (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 207 rys. 25 nr 5 i 9.
- ↑ Allchin, B., & Allchin, R. (1973). Narodziny cywilizacji indyjskiej (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
- ↑ Allchin, B., & Allchin, R. (1973). Narodziny cywilizacji indyjskiej (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
- ↑ Dezso, T. (2012). Tamas Dezso: The Assyrian Army I/1-2. The Structure of the Neo-Assyrian Army. 1. Infantry 2. Cavalry and Chariotry (1st Edition). ELTE Eötvös Kiadó/Eötvös University Press.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 Paul, E. J. (2005). Arms and Armour: Traditional Weapons of India (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.
- ↑ Lippe, A. (1970). The Freer Indian sculptures. Freer Gallery. https://library.si.edu/digital-library/book/freerindiansculp00lipp
- ↑ Kangle, R. P. (2014). The Kautiliya Arthasastra: Volumes 2 in English. Motilal Banarsidass, s. 132.
- ↑ Murthy, K. K. (1966). Weapons of War in the Sculptures of Nāgārjunakoṇḍa. Artibus Asiae, 28(2/3), 211–218. JSTOR. https://doi.org/10.2307/3249355.
- ↑ Murthy, K. K. (1966). Weapons of War in the Sculptures of Nāgārjunakoṇḍa. Artibus Asiae, 28(2/3), 211–218; s. 214.
- ↑ 1 aṅgula = 6-8 yava = ok. 1,92 cm.
- ↑ Murthy, K. K. (1966). Weapons of War in the Sculptures of Nāgārjunakoṇḍa. Artibus Asiae, 28(2/3), 211–218. JSTOR. https://doi.org/10.2307/3249355
- ↑ Paul, E. J. (2005). Arms and Armour: Traditional Weapons of India (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.
- ↑ Paul, E. J. (2005). Arms and Armour: Traditional Weapons of India (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.
- ↑ Paul, E. J. (2005). Arms and Armour: Traditional Weapons of India (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.
- ↑ Rawson, P. S. (1968). The Indian sword (First edition). Jenkins.
![mały|200x200px|Miecz z grobów w Sinauli, 51,4 cm (źródło: [https://www.livehistoryindia.com/cover-story/2018/12/03/sanaulis-mysterious-warriors www.livehistoryindia.com]).|alt=](/index.php?title=Plik:Sinauli01.jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
.jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
..jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
..jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
,_Borobudur_(IX_w.),_Harsanath_(X_w.).jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
.jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}