Khaḍga – miecz: Difference between revisions
From en-MahabharataWiki
Jump to navigationJump to search
imported>AndBab |
imported>AndBab |
||
| Line 207: | Line 207: | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
! style="text-align: center;"|'''''paṭa''''' (hind.) | ! style="text-align: center;"|'''''paṭa''''' (hind.) | ||
| | | | ||
* prosta obosieczna głownia ok. 100 cm | |||
* rękawicowa rękojeść chroniąca dłoń (kulista osłona) i całe przedramię | |||
* używany przez Marathów | |||
|[[Plik:05 Pata.png|bezramki]] | |[[Plik:05 Pata.png|bezramki]] | ||
|- | |- | ||
! style="text-align: center;"|'''''khanda''''' | ! style="text-align: center;"|'''''khanda''''' | ||
''(khaḍga)'' (sans.) | ''(khaḍga)'' (sans.) | ||
| | | | ||
* obosieczny, ok. 80 cm | |||
* szeroka, rozszerzająca się w kierunku sztychu głownia | |||
* znany od czasów mogolskich | |||
* stosowany przez radżputów | |||
|[[Plik:06 Khanda.png|bezramki]] | |[[Plik:06 Khanda.png|bezramki]] | ||
|- | |- | ||
! style="text-align: center;"|'''''talwar''''' | ! style="text-align: center;"|'''''talwar''''' | ||
''(taravāri)'' (sans.) | ''(taravāri)'' (sans.) | ||
| | | | ||
* szabla podobna do perskiej (szamszir), tureckiej (kilicz), czy afgańskiej (pulwar) | |||
|[[Plik:02 Talwar.png|bezramki]] | |[[Plik:02 Talwar.png|bezramki]] | ||
|- | |- | ||
! style="text-align: center;"|'''''kora''''' | ! style="text-align: center;"|'''''kora''''' | ||
| | | | ||
* szabla nepalska, jednosieczna | |||
* sztych mocno rozszerzony, ścięty w dwa łuki | |||
|[[Plik:07 Kora.png|centruj|bezramki|200x200px]] | |[[Plik:07 Kora.png|centruj|bezramki|200x200px]] | ||
|- | |- | ||
! style="text-align: center;"|'''''ram dao''''' | ! style="text-align: center;"|'''''ram dao''''' | ||
| | | | ||
* miecz ofiarny, do obcinania głów zwierząt | |||
|[[Plik:08 Ram Dao.png|centruj|bezramki|191x191px]] | |[[Plik:08 Ram Dao.png|centruj|bezramki|191x191px]] | ||
|- | |- | ||
! style="text-align: center;"|'''''sosan pattā''''' (pers., hind.) | ! style="text-align: center;"|'''''sosan pattā''''' (pers., hind.) | ||
| | | | ||
* sosan (pers.) –„linia”, ''pattā'' (hind.) – „płatek” | |||
* jednostronna głownia, zakrzywiona w odwrotną stronę niż szabla | |||
* posiada wariant mogolski i radżpucki | |||
|[[Plik:01 Sosun-Pattaw.png|bezramki]] | |[[Plik:01 Sosun-Pattaw.png|bezramki]] | ||
|} | |} | ||
Latest revision as of 08:13, 12 November 2021
Informacje wstępne
Miecz nie jest w eposie jedną z dominujących broni, ale doczekał się kilku pięknych opisów użycia. Do najlepszych należy pojedynek Abhimanju z Dźajadrathą (7.13.50-70). Nie mamy niestety wielu informacji o rodzajach i wyglądzie mieczy w MBh. Choć nistriṃśa w późniejszej literaturze uważany jest za osobną kategorię (miecz zakrzywiony – prawdopodobnie w kierunku ostrza), to MBh używa tego terminu synonimicznie z pozostałymi.
Miecz jako broń sieczno-kolna przechodził liczne przemiany. Miedź i brąz nie nadawały się do wykonywania długich mieczy. Może dlatego na Bliskim Wschodzie jeszcze w epoce państwa neoasyryjskiego i achemenickiego używane były krótkie miecze, a ich wykorzystanie podczas bitwy było ostatecznością, gdy zawiodły inne bronie. Jednak w niektórych kulturach, już w epoce brązu spotyka się długie miecze. Odnajdujemy je w Indiach w kulturze skarbów miedzianych oraz wśród artefaktów należących do Ludów Morza. Miecze te posiadają żeberko wzmacniające ich strukturę. Prawdopodobnie ponowne wprowadzenie długiego, tym razem już żelaznego, miecza w wiekach poprzedzających nową erę zawdzięczamy Scytom.
W języku polskim termin „miecz” określa broń o prostej, obusiecznej klindze. Tym samym odróżnia się on od innych typów broni białej, które w języku angielskim określane są jednym terminem „sword”. Są to:
Historia
Późny okres harappański (1900-1300 p.n.e.) |
|---|
mały|200x200px|Miecz i sztylet z kultury harappańskiej (źródło: Morio, 2015, s. 102)[1].|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:Obraz1aa.png|alt=
|
Kultura skarbów miedzianych (1500-1100 p.n.e.) |
mały|200x200px|Miecze brązowe o rękojeściach „antenowych” odkryte w pobliżu Kallur w dystrykcie Rajczur (Allchin & Allchin, 1973 fot. 35)[3].|alt=
|
mały|200x200px|Miecz z grobów w Sinauli, 51,4 cm (źródło: [https://www.livehistoryindia.com/cover-story/2018/12/03/sanaulis-mysterious-warriors www.livehistoryindia.com]).|alt=
|
mały|200x200px|Miedziany mieczyk, Fort Munro (wg S. Pigotta) źródło: (Allchin & Allchin, 1973, s. 212)[4].|alt=
|
Ludy Morza (1300-1200 p.n.e.) |
[[Plik:Medinet Habu Ramses III. Tempel Nordostwand Abzeichnung 01aaa.jpg|mały|200x200px|Ludy Morza w rogatych hełmach, bitwa o deltę, relief z Medinet Habu, ściana północna, fragment (źródło: wikimedia).]]mały|200x200px|Miecze z "grobu wojownika" Knossos, Kreta 1400-1300 p.n.e., Muzeum Archeologiczne w Iraklionie (zdjęcie A.Babkiewicz 2021)
|
Reliefy neoasyryjskie (883-631 p.n.e.) |
mały|150x150px|Wojownicy asyryjscy walczący mieczykami (źródło: Dezso, 2012, ilustracje uzupełniające)[5].
|
Reliefy i pieczęcie Achemenidów (559-330 p.n.e.) |
[[Plik:Achemenidzki kawalerzysta z Hellespontu, sarkofag Altikulac’a, wczesny IV w. p.n.e..jpg|mały|150x150px|Achemenidzki kawalerzysta z Hellespontu, sarkofag Altikulac’a, wczesny IV w. p.n.e. (źródło: wikimedia).]][[Plik:Perscy żołnierze (po lewej) walczący ze Scytami, odcisk pieczęci cylindrycznej.jpg|mały|150x150px|Perscy żołnierze (po lewej) walczący ze Scytami, odcisk pieczęci cylindrycznej (źródło: wikimedia).]]
|
Rzeźba i artefakty od Mauriów do Kuszanów (320 p.n.e.-267 n.e.) |
mały|200x200px|Miecze z Sirkap, II w. p.n.e – II w. n.e. Muzeum Taksili (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).|alt=
|
[[Plik:Bhārhut, Madhya Pradesh, część kolumny vediki, okres Śungów (100-80 p.n.e); Sanchi, stupa nr 1, brama zachodnia, strażnik (dvārapāla) (50 p.n.e.-50 n.e.).jpg|mały|150x150px|
|
[[Plik:Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze, 50-0 p.n.e.; Sanchi, brama zachodnia, Mahākapi Jātaka, fragment.jpg|mały|150x150px|
|
mały|150x150px|
* Atak Mary, muzeum Lahore, II-III w., (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).
* Atak Mary, muzeum w Peszawarze, II-III w., (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).
* Atak Mary, Gandhara, okres Kuszanów, II-III w., wysokość 67 cm, Freer Galery of Art. (źródło: (Lippe, 1970, plate 11)[7].mały|150x150px|Nawrócenie Angulimali, muzeum w Lahore, I w. (zdjęcie A.Babkiewicz 2018).
|
[[Plik:Posąg Kaniszki, Mathura Museum, czerwonawy piaskowiec, 70 cm..jpg|mały|150x150px|Posąg Kaniszki, Mathura Museum, czerwonawy piaskowiec, 70 cm wysokości (źródło: wikimedia).]]
|
Dodatkowe informacje z subkontynentu indyjskiego
Arthaśāstra (2.18.12-13) wymienia trzy rodzaje mieczy (khaḍga) oraz materiał z jakiego wykonana jest rękojeść (tsaru). Komentarze dookreślają ich możliwy kształt[8]:
| nazwa sanskrycka | tłumaczenie i opis | wygląd |
|---|---|---|
| nistriṃśa | „ponad trzydzieści”
|
bezramki|200x200px|alt= |
| maṇḍalārga | „zaokrąglony szczyt”
|
centruj|bezramki|150x150px|alt= |
| asiyaṣṭi | „miecz jak pałka”
|
centruj|bezramki|185x185px|alt= |
- Rekonstrukcja wyglądu na podstawie rzeźb z Nagarjunakondy (Murthy, 1966, s. 212)[9] oraz kształt wygiętego ku ostrzu mieczy z Adźanty, VI w. (źródło: Paul, 2005, s. 19, 94)[6].
alt=|mały|500x500px|Budowa miecza
Zgodnie z Arthaśastrą odpowiedni materiał na rękojeść (tsaru) to:
- róg nosorożca (khaḍga),
- róg bawołu (mahiṣa),
- kość słoniowa (vāraṇa-viṣāṇa),
- drewno (dāru),
- korzeń bambusa (veṇu-mūla?).
MBh (7.47.36) wzmiankuje możliwość zdobień rękojeści szlachetnymi kamieniami (maṇi-maya-tsaru). Zgodnie z Agnipuraną[10] długość miecza waha się od 25 do 50 aṅgula (48-96 cm)[11], a jego pochwa (kośa) jest skórzana, przytraczana łańcuchem lub skórzanym paskiem, a noszona jest przy pasie po lewej stronie ciała.
MBh (7.164.147-148) wzmiankuje o dwudziestu jeden technikach (mārga) używanych podczas walki mieczem. Dziesięć z nich wymienionych jest z nazwy. Zastosował je Dhṛṣṭadyumna podczas ataku na Dronę (Droṇa):
- bhrānta – poruszanie się tam i nazad,
- udbhrānta – odskakiwanie, kołysanie (mieczem),
- āviddha – wirowanie
- āpluta – doskakiwanie,
- prasṛta – przesunięcie się,
- sṛta – odejście,
- parivṛtta – kręcenie,
- nivṛtta – zawracanie,
- saṃpāta – zderzenie, sparowanie
- samudīrṇa – podjudzanie.
Najstarsze typy indyjskich mieczy
Popularnym, typowo indyjskim mieczem jest asipattra. Występuje on na wczesnej rzeźbie okręgu Mathury:
| nazwa sanskrycka | tłumaczenie i opis | wygląd |
|---|---|---|
| asipattra | „miecz jak liść”
|
bezramki|200x200px |
- Rekonstrukcja wyglądu na podstawie rzeźb z Nagarjunakondy (Murthy, 1966, s. 212)[12].
mały|150x150px|Najstarsze kształty indyjskich ostrzy miecza (od góry): typ rzymski, łyżeczkowy, równoległy i liścia (źródło: Paul, 2005, s. 19, 94)[13].|alt=|brak mały|150x150px|Pierwsze zakrzywione miecze w Indiach zaginały się ku ostrzu. Od lewej miecze spotykane na rzeźbie w: Adźańcie (VI w.), Borobudur (IX w.) i Harsanath (X w.) (źródło: (Paul, 2005, s. 19, 94)[14].|alt=|brak
Typy późniejszych indyjskich mieczy
| paṭa (hind.) |
|
bezramki |
|---|---|---|
| khanda
(khaḍga) (sans.) |
|
bezramki |
| talwar
(taravāri) (sans.) |
|
bezramki |
| kora |
|
centruj|bezramki|200x200px |
| ram dao |
|
centruj|bezramki|191x191px |
| sosan pattā (pers., hind.) |
|
bezramki |
- Źródło szkiców: Paul, 2005, s. 19, 94[15].
mały|Kształty indyjskich kling odpowiednio do miejsca pochodzenia (źródło: Rawson, 1968, s. 68–69)[16].|alt=|brak
Przypisy
- ↑ Morio, A. R. (2015). Mohenjo Daro, Leading Land of Ancient Culture. Indus Cultural Literary Organization.
- ↑ Allchin, B., & Allchin, R. (1973). Narodziny cywilizacji indyjskiej (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 207 rys. 25 nr 5 i 9.
- ↑ Allchin, B., & Allchin, R. (1973). Narodziny cywilizacji indyjskiej (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
- ↑ Allchin, B., & Allchin, R. (1973). Narodziny cywilizacji indyjskiej (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
- ↑ Dezso, T. (2012). Tamas Dezso: The Assyrian Army I/1-2. The Structure of the Neo-Assyrian Army. 1. Infantry 2. Cavalry and Chariotry (1st Edition). ELTE Eötvös Kiadó/Eötvös University Press.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 Paul, E. J. (2005). Arms and Armour: Traditional Weapons of India (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.
- ↑ Lippe, A. (1970). The Freer Indian sculptures. Freer Gallery. https://library.si.edu/digital-library/book/freerindiansculp00lipp
- ↑ Kangle, R. P. (2014). The Kautiliya Arthasastra: Volumes 2 in English. Motilal Banarsidass, s. 132.
- ↑ Murthy, K. K. (1966). Weapons of War in the Sculptures of Nāgārjunakoṇḍa. Artibus Asiae, 28(2/3), 211–218. JSTOR. https://doi.org/10.2307/3249355.
- ↑ Murthy, K. K. (1966). Weapons of War in the Sculptures of Nāgārjunakoṇḍa. Artibus Asiae, 28(2/3), 211–218; s. 214.
- ↑ 1 aṅgula = 6-8 yava = ok. 1,92 cm.
- ↑ Murthy, K. K. (1966). Weapons of War in the Sculptures of Nāgārjunakoṇḍa. Artibus Asiae, 28(2/3), 211–218. JSTOR. https://doi.org/10.2307/3249355
- ↑ Paul, E. J. (2005). Arms and Armour: Traditional Weapons of India (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.
- ↑ Paul, E. J. (2005). Arms and Armour: Traditional Weapons of India (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.
- ↑ Paul, E. J. (2005). Arms and Armour: Traditional Weapons of India (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.
- ↑ Rawson, P. S. (1968). The Indian sword (First edition). Jenkins.
![mały|200x200px|Miecz z grobów w Sinauli, 51,4 cm (źródło: [https://www.livehistoryindia.com/cover-story/2018/12/03/sanaulis-mysterious-warriors www.livehistoryindia.com]).|alt=](/index.php?title=Plik:Sinauli01.jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
.jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
..jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
..jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
,_Borobudur_(IX_w.),_Harsanath_(X_w.).jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
.jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}