Khaḍga – miecz: Difference between revisions

From en-MahabharataWiki
Jump to navigationJump to search
imported>AndBab
No edit summary
imported>AndBab
 
(25 intermediate revisions by the same user not shown)
Line 6: Line 6:
W języku polskim termin „miecz” określa broń o prostej, obusiecznej klindze. Tym samym odróżnia się on od innych typów broni białej, które w języku angielskim określane są jednym terminem „sword”. Są to:
W języku polskim termin „miecz” określa broń o prostej, obusiecznej klindze. Tym samym odróżnia się on od innych typów broni białej, które w języku angielskim określane są jednym terminem „sword”. Są to:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''kord'''
! style="text-align: center;"|'''kord'''
|[[Plik:100 kord.png|mały|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:100_kord.png|krótki (ok. 80 cm), głownia jednosieczna  lekko zakrzywiona, sztych ścięty od strony grzbietu, prosty jelec]]
|[[Plik:100 kord.png|mały|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:100_kord.png|krótki (ok. 80 cm), głownia jednosieczna  lekko zakrzywiona, sztych ścięty od strony grzbietu, prosty jelec]]
|-
|-
|'''bułat'''
! style="text-align: center;"|'''bułat'''
|[[Plik:102 bułat.png|mały|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:102_bu%C5%82at.png|szabla orientalna ze stali bułatowej, krótka łukowata głownia,  szerokie pióro]]
|[[Plik:102 bułat.png|mały|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:102_bu%C5%82at.png|szabla orientalna ze stali bułatowej, krótka łukowata głownia,  szerokie pióro]]
|-
|-
|'''szabla'''
! style="text-align: center;"|'''szabla'''
|[[Plik:103 szabla.png|mały|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:103_szabla.png|jednosieczna, wygięta głownia, do cięć i sztychów; w  starożytności spotykamy sporadycznie na Bliskim i Dalekim Wschodzie]]
|[[Plik:103 szabla.png|mały|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:103_szabla.png|jednosieczna, wygięta głownia, do cięć i sztychów; w  starożytności spotykamy sporadycznie na Bliskim i Dalekim Wschodzie]]
|-
|-
|'''rapier'''
! style="text-align: center;"|'''rapier'''
|[[Plik:104 rapier.png|mały|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:104_rapier.png|cienka, obosieczna klinga, dłuższy od szabli, posiada kosz do  ochrony ręki]]
|[[Plik:104 rapier.png|mały|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:104_rapier.png|cienka, obosieczna klinga, dłuższy od szabli, posiada kosz do  ochrony ręki]]
|-
|-
|'''szpada'''
! style="text-align: center;"|'''szpada'''
|[[Plik:105 szpada.png|mały|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:105_szpada.png|cienka, brak ostrzy, do zadawania kłuć]]
|[[Plik:105 szpada.png|mały|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:105_szpada.png|cienka, brak ostrzy, do zadawania kłuć]]
|}
|}
==Historia==
==Historia==
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|
! style="text-align: center;"|
==='''Późny okres  harappański (1900-1300 p.n.e.)'''===
===Późny okres  harappański (1900-1300 p.n.e.)===
|-
|-
|[[Plik:Obraz1aa.png|mały|Miecz  i sztylet z kultury harappańskiej (źródło: Morio, 2015, s. 102)<ref>Morio, A. R. (2015). ''Mohenjo Daro, Leading Land of Ancient Culture''. Indus Cultural Literary Organization.</ref>.|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:Obraz1aa.png]]W górnych warstwach wykopalisk w Mohendżo Daro datowanych na  1800-1600 p.n.e. odnaleziono dwa miecze i dwa sztylety zaopatrzone w grube  wzmacniające żeberka oraz otwory na nity<ref>Allchin, B., & Allchin, R. (1973). ''Narodziny cywilizacji indyjskiej'' (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe,  s. 207 rys. 25 nr 5 i 9.</ref>
|[[Plik:Obraz1aa.png|mały|200x200px|Miecz  i sztylet z kultury harappańskiej (źródło: Morio, 2015, s. 102)<ref>Morio, A. R. (2015). ''Mohenjo Daro, Leading Land of Ancient Culture''. Indus Cultural Literary Organization.</ref>.|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:Obraz1aa.png|alt=]]
 
* w górnych warstwach wykopalisk w Mohendżo Daro datowanych na  1800-1600 p.n.e. odnaleziono dwa miecze i dwa sztylety
* oba zaopatrzone są w grube  wzmacniające żeberka oraz otwory na nity<ref>Allchin, B., & Allchin, R. (1973). ''Narodziny cywilizacji indyjskiej'' (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe,  s. 207 rys. 25 nr 5 i 9.</ref>
|-
|-
|
! style="text-align: center;"|
==='''Kultura skarbów  miedzianych (1500-1100 p.n.e.)'''===
 
===Kultura skarbów  miedzianych (1500-1100 p.n.e.)===
|-
|-
|[[Plik:Skanowanie0046.jpg|mały|Miecze brązowe o rękojeściach „antenowych” odkryte  w pobliżu Kallur w dystrykcie Rajczur (Allchin & Allchin, 1973 fot. 35)<ref>Allchin, B., & Allchin, R. (1973). ''Narodziny cywilizacji indyjskiej'' (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe. </ref>.]]Nowością w tym okresie są miecze  żeberkowe o antenowej rękojeści. Prawdopodobnie przewędrowały z Iranu lub  Kaukazu. Jak na stosowane wówczas na Bliskim Wschodzie miecze są one długie.  Zaskakujące jest również to, że rękojeść i ostrze wykonane są z jednego  odlewu.
|[[Plik:Skanowanie0046.jpg|mały|200x200px|Miecze brązowe o rękojeściach „antenowych” odkryte  w pobliżu Kallur w dystrykcie Rajczur (Allchin & Allchin, 1973 fot. 35)<ref>Allchin, B., & Allchin, R. (1973). ''Narodziny cywilizacji indyjskiej'' (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe. </ref>.|alt=]]
 
* nowością w tym okresie są miecze  żeberkowe o antenowej rękojeści
* prawdopodobnie przewędrowały one z Iranu lub  Kaukazu
* jak na miecze stosowane wówczas na Bliskim Wschodzie są one długie
* rękojeść i ostrze wykonane są z jednego  odlewu.
|-
|-
|[[Plik:Sinauli01.jpg|mały|Miecz z grobów w Sinauli, 51,4 cm (źródło: [https://www.livehistoryindia.com/cover-story/2018/12/03/sanaulis-mysterious-warriors www.livehistoryindia.com]).]]Ciekawym i stosunkowo niedawnym odkryciem (2018 r.) jest  miedziany miecz antenowy z miedzianą rękojeścią, mierzący 51,4 cm odkryty w  Sinauli. Znajdował się on w grobach z okresu późnoharappańskiego, w których  odkryto również wozy identyfikowane z rydwanem oraz hełm.
|[[Plik:Sinauli01.jpg|mały|200x200px|Miecz z grobów w Sinauli, 51,4 cm (źródło: [https://www.livehistoryindia.com/cover-story/2018/12/03/sanaulis-mysterious-warriors www.livehistoryindia.com]).|alt=]]
 
* niedawnym odkryciem z Sinauli (2018 r.) jest  miedziany miecz antenowy z miedzianą rękojeścią (51,4 cm)
* znajdował się on w grobach z okresu późnoharappańskiego, w których  odkryto również hełm i wozy identyfikowane z rydwanem
|-
|-
|[[Plik:Skanowanie0009aa.jpg|mały|Miedziany mieczyk, Fort Munro (wg S. Pigotta)  źródło: (Allchin  & Allchin, 1973, s. 212)<ref>Allchin, B., & Allchin, R. (1973). ''Narodziny cywilizacji indyjskiej'' (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe. </ref>.]]Niezwykle ciekawym znaleziskiem z  terenu Pakistanu jest miedziany mieczyk z Fortu Munro datowany na 1150 r. p.n.e.  Ma on kunsztownie wykonaną rękojeść i jest podobny do mieczyków znanych z  Luristanu i z Tepe Sialk VI. Mierzy ok. 18 cm.
|[[Plik:Skanowanie0009aa.jpg|mały|200x200px|Miedziany mieczyk, Fort Munro (wg S. Pigotta)  źródło: (Allchin  & Allchin, 1973, s. 212)<ref>Allchin, B., & Allchin, R. (1973). ''Narodziny cywilizacji indyjskiej'' (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe. </ref>.|alt=]]
 
* ciekawym znaleziskiem z  terenu Pakistanu jest miedziany mieczyk z Fortu Munro datowany na 1150 r. p.n.e.   
* ma on kunsztownie wykonaną rękojeść i jest podobny do mieczyków znanych z  Luristanu i z Tepe Sialk VI
* mierzy ok. 18 cm.
|-
|-
|
! style="text-align: center;"|
==='''Ludy Morza (1300-1200 p.n.e.)'''===
===Ludy Morza (1300-1200 p.n.e.)===
|-
|-
|[[Plik:Medinet Habu Ramses III. Tempel Nordostwand Abzeichnung 01aaa.jpg|mały|Ludy Morza w rogatych hełmach, bitwa o deltę, relief z Medinet Habu, ściana północna, fragment (źródło: [[commons:File:Seevölker.jpg|wikimedia]]).
|[[Plik:Medinet Habu Ramses III. Tempel Nordostwand Abzeichnung 01aaa.jpg|mały|200x200px|Ludy Morza w rogatych hełmach, bitwa o deltę, relief z Medinet Habu, ściana północna, fragment (źródło: [[commons:File:Seevölker.jpg|wikimedia]]).]][[Plik:Miecze z 'grobu wojownika' Knossos, Kreta 1300-1400 p.n.e.(zdjęcie A.Babkiewicz 2021).jpg|mały|200x200px|Miecze z "grobu wojownika" Knossos, Kreta 1400-1300 p.n.e., Muzeum Archeologiczne w Iraklionie (zdjęcie A.Babkiewicz 2021)]]


]][[Plik:Miecze z 'grobu wojownika' Knossos, Kreta 1300-1400 p.n.e.(zdjęcie A.Babkiewicz 2021).jpg|alt=|mały|Miecze z "grobu wojownika" Knossos, Kreta 1400-1300 p.n.e., Muzeum Archeologiczne w Iraklionie (zdjęcie A.Babkiewicz 2021)]]Długość mieczy, które pojawiają się w  Indiach w kulturze skarbów miedzianych można przyrównać do mieczy stosowanych  przez Ludy Morza. Odnajdujemy je na reliefach egipskich oraz jako artefakty w  basenie Morza Śródziemnego.
* długość mieczy, które pojawiają się w  Indiach w kulturze skarbów miedzianych można przyrównać do mieczy stosowanych  przez Ludy Morza
* odnajdujemy je na reliefach egipskich oraz jako artefakty w  basenie Morza Śródziemnego.
|-
|-
|
! style="text-align: center;"|
==='''Reliefy neoasyryjskie (883-631 p.n.e.)'''===
 
===Reliefy neoasyryjskie (883-631 p.n.e.)===
|-
|-
|[[Plik:Zrzut ekranu 2020-10-05 08.58.21.png|mały|Wojownicy asyryjscy walczący mieczykami (źródło: Dezso, 2012, ilustracje uzupełniające)<ref>Dezso, T. (2012). ''Tamas Dezso: The Assyrian Army I/1-2. The Structure of the Neo-Assyrian Army. 1. Infantry 2. Cavalry and Chariotry'' (1st Edition). ELTE Eötvös Kiadó/Eötvös University Press.</ref>.]]Na reliefach asyryjskich stosunkowo rzadko przedstawiane są sceny walki mieczem. Może to być spowodowane tym, że  miecze są krótkie, długością zbliżone raczej do puginałów. Czasem wojownicy mają  je przytroczone do pasa, ale najczęściej za pas zatknięte są buławy.
|[[Plik:Zrzut ekranu 2020-10-05 08.58.21.png|mały|150x150px|Wojownicy asyryjscy walczący mieczykami (źródło: Dezso, 2012, ilustracje uzupełniające)<ref>Dezso, T. (2012). ''Tamas Dezso: The Assyrian Army I/1-2. The Structure of the Neo-Assyrian Army. 1. Infantry 2. Cavalry and Chariotry'' (1st Edition). ELTE Eötvös Kiadó/Eötvös University Press.</ref>.]]
 
* na reliefach asyryjskich stosunkowo rzadko przedstawiane są sceny walki mieczem
* może to być spowodowane tym, że  miecze są krótkie, długością zbliżone raczej do puginałów
* czasem wojownicy mają  je przytroczone do pasa, ale najczęściej za pas zatknięte są buławy
|-
|-
|
! style="text-align: center;"|
==='''Reliefy i pieczęcie Achemenidów (559-330 p.n.e.)'''===
===Reliefy i pieczęcie Achemenidów (559-330 p.n.e.)===
|-
|-
|[[Plik:Achemenidzki kawalerzysta z Hellespontu, sarkofag Altikulac’a, wczesny IV w. p.n.e..jpg|mały|Achemenidzki kawalerzysta z Hellespontu, sarkofag Altikulac’a, wczesny IV w. p.n.e. (źródło: [[commons:File:Achaemenid_cavalry_in_Asia_Minor.jpg|wikimedia]]).]][[Plik:Perscy żołnierze (po lewej) walczący ze Scytami, odcisk pieczęci cylindrycznej.jpg|mały|Perscy żołnierze (po lewej) walczący ze Scytami, odcisk pieczęci cylindrycznej (źródło: [[commons:File:Achaemenid_soldiers_against_Scythians.jpg|wikimedia]]).]]Persowie używali krótkich mieczy (ok. 35 cm). Nosili je  przytroczone do boku, jak widzimy u kawalerzysty na reliefie z Hellespontu.
|[[Plik:Achemenidzki kawalerzysta z Hellespontu, sarkofag Altikulac’a, wczesny IV w. p.n.e..jpg|mały|150x150px|Achemenidzki kawalerzysta z Hellespontu, sarkofag Altikulac’a, wczesny IV w. p.n.e. (źródło: [[commons:File:Achaemenid_cavalry_in_Asia_Minor.jpg|wikimedia]]).]][[Plik:Perscy żołnierze (po lewej) walczący ze Scytami, odcisk pieczęci cylindrycznej.jpg|mały|150x150px|Perscy żołnierze (po lewej) walczący ze Scytami, odcisk pieczęci cylindrycznej (źródło: [[commons:File:Achaemenid_soldiers_against_Scythians.jpg|wikimedia]]).]]
 
 
 
Sposób noszenia mieczy przy pasie mógł być zapożyczeniem  asyryjskiego stylu noszenia buławy.


Miecz wykorzystywano w bliskim zwarciu. Odcisk pieczęci  cylindrycznej ukazuje ciekawy przykład użycia miecza w starciu ze scytyjskim wojownikiem walczącym buzdyganem lub toporem.
* Persowie używali krótkich mieczy (ok. 35 cm)
* nosili je  przytroczone do boku, jak widzimy u kawalerzysty na reliefie z Hellespontu
* sposób noszenia mieczy przy pasie mógł być zapożyczeniem  asyryjskiego stylu noszenia buławy
* miecz wykorzystywano w bliskim zwarciu
* odcisk pieczęci  cylindrycznej ukazuje ciekawy przykład użycia miecza w starciu ze scytyjskim wojownikiem walczącym buzdyganem lub toporem
|-
|-
|
! style="text-align: center;"|
==='''Rzeźba i  artefakty od Mauriów do Kuszanów (320 p.n.e.-267 n.e.)'''===
===Rzeźba i  artefakty od Mauriów do Kuszanów (320 p.n.e.-267 n.e.)===
|-
|-
|[[Plik:Miecze z Sirkap, II w. p.n.e – II w. n.e. Muzeum Taksili (zdjęcie A.Babkiewicz 2018)..jpg|mały|Miecze z Sirkap, II w. p.n.e – II w. n.e. Muzeum Taksili  (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).]]Proste miecze typu rzymskiego odnajdujemy  wśród artefaktów z Taksili. Podczas gdy w Gandharze na reliefach spotyka się najczęściej miecze typu rzymskiego, to w okręgu Mathury głównym typem miecza jest ten o  kształcie liścia – bardziej typowy dla Indii (Paul,  2005, s. 22).
|[[Plik:Miecze z Sirkap, II w. p.n.e – II w. n.e. Muzeum Taksili (zdjęcie A.Babkiewicz 2018)..jpg|mały|200x200px|Miecze z Sirkap, II w. p.n.e – II w. n.e. Muzeum Taksili  (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).|alt=]]
 
* proste miecze typu rzymskiego odnajdujemy  wśród artefaktów z Taksili – są one typowe dla Gandhary
* w okręgu Mathury miecze najczęściej mają kształt liścia – typowy dla Indii północnych (Paul,  2005, s. 22)<small><ref name=":0" /></small>
|-
|-
|[[Plik:Bhārhut, Madhya Pradesh, część kolumny vediki, okres Śungów (100-80 p.n.e); Sanchi, stupa nr 1, brama zachodnia, strażnik (dvārapāla) (50 p.n.e.-50 n.e.).jpg|mały|
|[[Plik:Bhārhut, Madhya Pradesh, część kolumny vediki, okres Śungów (100-80 p.n.e); Sanchi, stupa nr 1, brama zachodnia, strażnik (dvārapāla) (50 p.n.e.-50 n.e.).jpg|mały|150x150px|
* Bhārhut, Madhya Pradesh, część kolumny vediki,  okres Śungów (100-80 p.n.e), czerwonawo-brązowy piaskowiec, obecnie w Muzeum  w Kalkucie, grecki wojownik (źródło: [[commons:File:Bharhut_Stupa_Yavana_symbolism.jpg|wikimedia]]).
* Bhārhut, Madhya Pradesh, część kolumny vediki,  okres Śungów (100-80 p.n.e), czerwonawo-brązowy piaskowiec, obecnie w Muzeum  w Kalkucie, grecki wojownik (źródło: [[commons:File:Bharhut_Stupa_Yavana_symbolism.jpg|wikimedia]]).
* Sanchi,  brama zachodnia, strażnik (''dvārapāla''), 50 p.n.e.-50 n.e.) (źródło: [[commons:File:Dvarapala_Sanchi_Stupa_1_Western_Gateway.jpg|wikimedia]]).]]Jedno z najstarszych przedstawień  miecza w sztuce Indyjskiej odnajdujemy na wedice (''vedikā'') stupy w Bhārthut. Jest tam żołnierz identyfikowany jako  Grek z przytroczonym do pasa sporym, szerokim mieczem. Jest on schowany w  pochwie oplecionej krzyżowo pasami skóry lub materiału.
* Sanchi,  brama zachodnia, strażnik (''dvārapāla''), 50 p.n.e.-50 n.e.) (źródło: [[commons:File:Dvarapala_Sanchi_Stupa_1_Western_Gateway.jpg|wikimedia]]).]]


Miecz o podobnie wiązanej pochwie odnajdujemy  u strażnika (''dvārapāla'') przy zachodniej bramie  stupy nr 1 w Sanchi.
* jedno z najstarszych przedstawień  miecza w sztuce Indyjskiej odnajdujemy na wedice (''vedikā'') stupy w Bhārthut
* jest tam żołnierz identyfikowany jako  Grek z przytroczonym do pasa sporym, szerokim mieczem
* miecz jest schowany w  pochwie oplecionej krzyżowo pasami skóry lub materiału
* miecz o podobnie wiązanej pochwie odnajdujemy u strażnika (''dvārapāla'') przy zachodniej bramie  stupy nr 1 w Sanchi
|-
|-
|[[Plik:Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze, 50-0 p.n.e.; Sanchi, brama zachodnia, Mahākapi Jātaka, fragment.jpg|mały|
|[[Plik:Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze, 50-0 p.n.e.; Sanchi, brama zachodnia, Mahākapi Jātaka, fragment.jpg|mały|150x150px|
* Sanchi, brama południowa, wojna o  relikwie Buddy w Kushinagarze, 50-0 p.n.e. (źródło: [[commons:File:War_of_the_Relics_of_the_Buddha_Sanchi_Stupa_1Southern_Gateway.jpg|wikimedia]]).
* Sanchi, brama południowa, wojna o  relikwie Buddy w Kushinagarze, 50-0 p.n.e. (źródło: [[commons:File:War_of_the_Relics_of_the_Buddha_Sanchi_Stupa_1Southern_Gateway.jpg|wikimedia]]).
* Sanchi, brama zachodnia, ''Mahākapi Jātaka'' (źródło: [[commons:File:Mahakapi_Jataka.jpg|wikimedia]]).]]Miecze przedstawione w Sanchi mierzą ok.  75 cm i mają szerokie obusieczne ostrze. Niektóre reliefy przedstawiają  ostrza w kształcie liścia (Paul,  2005, s. 22).
* Sanchi, brama zachodnia, ''Mahākapi Jātaka'' (źródło: [[commons:File:Mahakapi_Jataka.jpg|wikimedia]]).]]


Uniesione ku górze miecze widzimy  w dłoniach wojowników podczas natarcia na  mury Kushinagar oraz wojownika na reliefie przedstawiającym dżatakę wielkiej małpy. W drugim przypadku miecz kształtu liścia schowany jest w pochwie.
* miecze przedstawione w Sanchi mierzą ok. 75 cm i mają szerokie obusieczne ostrze
* niektóre reliefy przedstawiają  ostrza w kształcie liścia (Paul,  2005, s. 22)<small><ref name=":0" /></small>
* uniesione ku górze miecze widzimy  w dłoniach wojowników podczas natarcia na  mury Kushinagar  
* miecz wojownika na reliefie przedstawiającym dżatakę ''Wielkiej Małpy'' jest kształtu liścia i, choć uniesiony, jest schowany w pochwie.
|-
|-
|[[Plik:Atak Mary, muzeum Lahore II-III w.; muzeum w Peszawarze; Gandhara, okres Kuszanów, II-III w., wysokość 67 cm, Freer Galery of Art..jpg|mały|
|[[Plik:Atak Mary, muzeum Lahore II-III w.; muzeum w Peszawarze; Gandhara, okres Kuszanów, II-III w., wysokość 67 cm, Freer Galery of Art..jpg|mały|150x150px|
* Atak Mary, muzeum Lahore,  II-III w.,  (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).
* Atak Mary, muzeum Lahore,  II-III w.,  (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).
* Atak Mary, muzeum w Peszawarze, II-III w.,  (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).
* Atak Mary, muzeum w Peszawarze, II-III w.,  (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).
* Atak Mary, Gandhara, okres Kuszanów, II-III w.,  wysokość 67 cm, Freer Galery of Art. (źródło: (Lippe,  1970, plate 11)<ref>Lippe, A. (1970). ''The Freer Indian sculptures''. Freer Gallery. <nowiki>https://library.si.edu/digital-library/book/freerindiansculp00lipp</nowiki></ref>.]][[Plik:Nawrócenie Angulimali, muzeum Lahore, I w. (zdjęcie A.Babkiewicz)..jpg|mały|Nawrócenie Angulimali, muzeum w Lahore, I w. (zdjęcie A.Babkiewicz 2018).]]W sztuce Kuszanów miecze są popularnym  elementem uzbrojenia. Najciekawsze przedstawienia miecza odnajdujemy na  płaskorzeźbach przedstawiających atak Mary. Często są one wiernie odwzorowane  i stanowią powtarzający się motyw (podobne pozycje wojowników). Miecz  przytroczony jest do pasa, widzimy sięgającego po niego wojownika lub znajduje  się w jego ręce już wyciągnięty z pochwy.
* Atak Mary, Gandhara, okres Kuszanów, II-III w.,  wysokość 67 cm, Freer Galery of Art. (źródło: (Lippe,  1970, plate 11)<ref>Lippe, A. (1970). ''The Freer Indian sculptures''. Freer Gallery. <nowiki>https://library.si.edu/digital-library/book/freerindiansculp00lipp</nowiki></ref>.]][[Plik:Nawrócenie Angulimali, muzeum Lahore, I w. (zdjęcie A.Babkiewicz)..jpg|mały|150x150px|Nawrócenie Angulimali, muzeum w Lahore, I w. (zdjęcie A.Babkiewicz 2018).]]


Przykład walki mieczem i tarczą  odnajdujemy na reliefie z Lahore, przedstawiającym nawrócenie Angulimali.
* w sztuce Kuszanów miecze są popularnym  elementem uzbrojenia
* najciekawsze przedstawienia miecza odnajdujemy na  płaskorzeźbach przedstawiających atak Mary.
* często są one wiernie odwzorowane  i stanowią powtarzający się motyw (podobne pozycje wojowników)
* miecz  przytroczony jest do pasa, widzimy sięgającego po niego wojownika lub znajduje  się w jego ręce już wyciągnięty z pochwy
* przykład walki mieczem i tarczą  odnajdujemy na reliefie z Lahore, przedstawiającym nawrócenie Angulimali
|-
|-
|[[Plik:Posąg Kaniszki, Mathura Museum, czerwonawy piaskowiec, 70 cm..jpg|mały|Posąg Kaniszki, Mathura Museum, czerwonawy  piaskowiec, 70 cm wysokości (źródło: [[commons:File:Kanishka_enhanced.jpg|wikimedia]]).]]Rzeźba sławnego władcy Kuszanów  Kaniszki została odnaleziona w Māṭ w okręgu Mathura. Widnieje na niej podpis:  ''mahārāja rājātirāja devaputro kāniṣko''  – „Wieki król, król królów, syn Boga, Kaniszka”.
|[[Plik:Posąg Kaniszki, Mathura Museum, czerwonawy piaskowiec, 70 cm..jpg|mały|150x150px|Posąg Kaniszki, Mathura Museum, czerwonawy  piaskowiec, 70 cm wysokości (źródło: [[commons:File:Kanishka_enhanced.jpg|wikimedia]]).]]


Władca ubrany jest w płaszcz scytyjski,  nosi wysokie buty, wspiera się na potężnej maczudze, a lewą ręką silnie  dzierży rękojeść miecza wiszącego u pasa. Miecz ma zdobną pochwę oraz parasolowatą głowicę z wygiętym zwieńczeniem.
* rzeźba sławnego władcy Kuszanów  Kaniszki została odnaleziona w Māṭ w okręgu Mathura
* widnieje na niej podpis:  ''mahārāja rājātirāja devaputro kāniṣko''  – „Wieki król, król królów, syn Boga, Kaniszka”
* władca ubrany jest w płaszcz scytyjski,  nosi wysokie buty, wspiera się na potężnej maczudze
* lewą ręką silnie  dzierży rękojeść miecza wiszącego u pasa
* miecz ma zdobną pochwę oraz parasolowatą głowicę z wygiętym zwieńczeniem.
|}
|}
==Dodatkowe informacje z subkontynentu indyjskiego==
==Dodatkowe informacje z subkontynentu indyjskiego==
''Arthaśāstra'' (2.18.12-13) wymienia trzy rodzaje mieczy (''khaḍga'') oraz materiał z jakiego wykonana jest rękojeść (''tsaru''). Komentarze dookreślają ich możliwy kształt<ref>Kangle, R. P. (2014). ''The Kautiliya Arthasastra: Volumes 2 in English''. Motilal Banarsidass, s. 132.</ref>:
''Arthaśāstra'' (2.18.12-13) wymienia trzy rodzaje mieczy (''khaḍga'') oraz materiał z jakiego wykonana jest rękojeść (''tsaru''). Komentarze dookreślają ich możliwy kształt<ref>Kangle, R. P. (2014). ''The Kautiliya Arthasastra: Volumes 2 in English''. Motilal Banarsidass, s. 132.</ref>:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''nazwa sanskrycka'''
! style="text-align: center;"|'''nazwa sanskrycka'''
|'''tłumaczenie i opis'''
! style="text-align: center;"|'''tłumaczenie i opis'''
|'''wygląd'''
! style="text-align: center;"|'''wygląd'''
|-
|-
|''nistriṃśa''
|''nistriṃśa''
|'''„ponad  trzydzieści”'''
|'''„ponad  trzydzieści”'''
- nazwa sugeruje długość miecza przekraczającą trzydzieści  palców (''aṅgula'') (ok. 60 cm)
* nazwa sugeruje długość miecza przekraczającą trzydzieści  palców (''aṅgula'') (ok. 60 cm)
 
* komentarz mówi, że ma wygiętą klingę – pierwsze wygięcia  mieczy indyjskich były ku ostrzu
- komentarz mówi, że ma wygiętą klingę – pierwsze wygięcia  mieczy indyjskich były ku ostrzu
|[[Plik:03 nistrimśa.png|bezramki|200x200px|alt=]]
|[[Plik:03 nistrimśa.png|bezramki]]
|-
|-
|''maṇḍalārga''
|''maṇḍalārga''
|'''„zaokrąglony  szczyt”'''
|'''„zaokrąglony  szczyt”'''
- miecz o zaokrąglonym sztychu, nienadający się do pchnięć,  często spotykany na reliefach
* miecz o zaokrąglonym sztychu, nienadający się do pchnięć,  często spotykany na reliefach
 
* szkic na podstawie reliefu – Śibi odcina mięso ze swego uda,  by nakarmić gości (''Śibi jātaka'')
- szkic na podstawie reliefu – Śibi odcina mięso ze swego uda,  by nakarmić gości (''Śibi jātaka'')
|[[Plik:02 mandalagra.jpg|centruj|bezramki|150x150px|alt=]]
|[[Plik:02 mandalagra.jpg|centruj|bezramki|200x200px]]
|-
|-
|''asiyaṣṭi''
|''asiyaṣṭi''
|'''„miecz jak  pałka”'''
|'''„miecz jak  pałka”'''
- kształtem ma przypominać maczugę
* kształtem ma przypominać maczugę
 
* może rozszerzać się ku sztychowi
- może rozszerzać się ku sztychowi
|[[Plik:04 asiyaszti.jpg|centruj|bezramki|185x185px|alt=]]
|[[Plik:04 asiyaszti.jpg|centruj|bezramki|247x247px]]
|}
|}


* <small>Rekonstrukcja wyglądu na podstawie rzeźb z Nagarjunakondy (Murthy, 1966, s. 212)</small><ref>Murthy, K. K. (1966). Weapons of War in the Sculptures of Nāgārjunakoṇḍa. ''Artibus Asiae'', ''28''(2/3), 211–218. JSTOR. <nowiki>https://doi.org/10.2307/3249355</nowiki>.</ref> <small>oraz kształt wygiętego ku ostrzu mieczy z Adźanty, VI w. (źródło: Paul, 2005, s. 19, 94)<ref>Paul, E. J. (2005). ''Arms and Armour: Traditional Weapons of India'' (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.</ref>.</small>
* <small>Rekonstrukcja wyglądu na podstawie rzeźb z Nagarjunakondy (Murthy, 1966, s. 212)</small><ref>Murthy, K. K. (1966). Weapons of War in the Sculptures of Nāgārjunakoṇḍa. ''Artibus Asiae'', ''28''(2/3), 211–218. JSTOR. <nowiki>https://doi.org/10.2307/3249355</nowiki>.</ref> <small>oraz kształt wygiętego ku ostrzu mieczy z Adźanty, VI w. (źródło: Paul, 2005, s. 19, 94)<ref name=":0">Paul, E. J. (2005). ''Arms and Armour: Traditional Weapons of India'' (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.</ref>.</small>


[[Plik:Khaḍga - budowa miecza.jpg|alt=|mały|500x500px|Budowa miecza]]
[[Plik:Khaḍga - budowa miecza.jpg|alt=|mały|500x500px|Budowa miecza]]
Line 149: Line 187:
Popularnym, typowo indyjskim mieczem jest ''asipattra''. Występuje on na wczesnej rzeźbie okręgu Mathury:
Popularnym, typowo indyjskim mieczem jest ''asipattra''. Występuje on na wczesnej rzeźbie okręgu Mathury:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''nazwa sanskrycka'''
! style="text-align: center;"|'''nazwa sanskrycka'''
|'''tłumaczenie i opis'''
! style="text-align: center;"|'''tłumaczenie i opis'''
|'''wygląd'''
! style="text-align: center;"|'''wygląd'''
|-
|-
|''asipattra''
|''asipattra''
Line 163: Line 201:
* <small>Rekonstrukcja wyglądu na podstawie rzeźb z Nagarjunakondy  (Murthy, 1966, s. 212)<ref>Murthy, K. K. (1966). Weapons of War in the Sculptures of Nāgārjunakoṇḍa. ''Artibus Asiae'', ''28''(2/3), 211–218. JSTOR. <nowiki>https://doi.org/10.2307/3249355</nowiki></ref>.</small>
* <small>Rekonstrukcja wyglądu na podstawie rzeźb z Nagarjunakondy  (Murthy, 1966, s. 212)<ref>Murthy, K. K. (1966). Weapons of War in the Sculptures of Nāgārjunakoṇḍa. ''Artibus Asiae'', ''28''(2/3), 211–218. JSTOR. <nowiki>https://doi.org/10.2307/3249355</nowiki></ref>.</small>


[[Plik:09 oldest blade.png|mały|Najstarsze kształty indyjskich ostrzy miecza (od góry): typ rzymski, łyżeczkowy, równoległy i liścia (źródło: Paul, 2005, s. 19, 94)<ref>Paul, E. J. (2005). ''Arms and Armour: Traditional Weapons of India'' (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.</ref>.|alt=|brak]]
[[Plik:09 oldest blade.png|mały|150x150px|Najstarsze kształty indyjskich ostrzy miecza (od góry): typ rzymski, łyżeczkowy, równoległy i liścia (źródło: Paul, 2005, s. 19, 94)<ref>Paul, E. J. (2005). ''Arms and Armour: Traditional Weapons of India'' (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.</ref>.|alt=|brak]]
[[Plik:Zakrzywione miecze-Adźanta (VI w.), Borobudur (IX w.), Harsanath (X w.).jpg|mały|Pierwsze zakrzywione miecze w Indiach zaginały się ku ostrzu. Od lewej miecze spotykane na rzeźbie w: Adźańcie (VI w.), Borobudur (IX w.) i Harsanath (X w.) (źródło: (Paul, 2005, s. 19, 94)<ref>Paul, E. J. (2005). ''Arms and Armour: Traditional Weapons of India'' (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.</ref>.|alt=|brak]]
[[Plik:Zakrzywione miecze-Adźanta (VI w.), Borobudur (IX w.), Harsanath (X w.).jpg|mały|150x150px|Pierwsze zakrzywione miecze w Indiach zaginały się ku ostrzu. Od lewej miecze spotykane na rzeźbie w: Adźańcie (VI w.), Borobudur (IX w.) i Harsanath (X w.) (źródło: (Paul, 2005, s. 19, 94)<ref>Paul, E. J. (2005). ''Arms and Armour: Traditional Weapons of India'' (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.</ref>.|alt=|brak]]


=== Typy późniejszych indyjskich mieczy ===
=== Typy późniejszych indyjskich mieczy ===
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''''paṭa''''' (hind.)
! style="text-align: center;"|'''''paṭa''''' (hind.)
|<nowiki>- prosta obosieczna głownia ok. 100 cm</nowiki>
|
- rękawicowa rękojeść chroniąca dłoń (kulista osłona) i całe  przedramię
* prosta obosieczna głownia ok. 100 cm
 
* rękawicowa rękojeść chroniąca dłoń (kulista osłona) i całe  przedramię
- używany przez Marathów
* używany przez Marathów
|[[Plik:05 Pata.png|bezramki]]
|[[Plik:05 Pata.png|bezramki]]
|-
|-
|'''''khanda'''''
! style="text-align: center;"|'''''khanda'''''
''(khaḍga)'' (sans.)
''(khaḍga)'' (sans.)
|<nowiki>- obosieczny, ok. 80 cm</nowiki>
|
- szeroka, rozszerzająca się w kierunku sztychu głownia
* obosieczny, ok. 80 cm
 
* szeroka, rozszerzająca się w kierunku sztychu głownia
- znany od czasów mogolskich
* znany od czasów mogolskich
 
* stosowany przez radżputów
- stosowany przez radżputów
|[[Plik:06 Khanda.png|bezramki]]
|[[Plik:06 Khanda.png|bezramki]]
|-
|-
|'''''talwar'''''
! style="text-align: center;"|'''''talwar'''''
''(taravāri)'' (sans.)
''(taravāri)'' (sans.)
|<nowiki>- szabla podobna do perskiej (szamszir), tureckiej (kilicz), czy  afgańskiej (pulwar)</nowiki>
|
* szabla podobna do perskiej (szamszir), tureckiej (kilicz), czy  afgańskiej (pulwar)
|[[Plik:02 Talwar.png|bezramki]]
|[[Plik:02 Talwar.png|bezramki]]
|-
|-
|'''''kora'''''
! style="text-align: center;"|'''''kora'''''
|<nowiki>- szabla nepalska, jednosieczna</nowiki>
|
- sztych mocno rozszerzony, ścięty w dwa łuki
* szabla nepalska, jednosieczna
* sztych mocno rozszerzony, ścięty w dwa łuki
|[[Plik:07 Kora.png|centruj|bezramki|200x200px]]
|[[Plik:07 Kora.png|centruj|bezramki|200x200px]]
|-
|-
|'''''ram dao'''''
! style="text-align: center;"|'''''ram dao'''''
|<nowiki>- miecz ofiarny, do obcinania głów zwierząt</nowiki>
|
* miecz ofiarny, do obcinania głów zwierząt
|[[Plik:08 Ram Dao.png|centruj|bezramki|191x191px]]
|[[Plik:08 Ram Dao.png|centruj|bezramki|191x191px]]
|-
|-
|'''''sosan pattā''''' (pers., hind.)
! style="text-align: center;"|'''''sosan pattā''''' (pers., hind.)
|<nowiki>- sosan (pers.) –„linia”, </nowiki>''pattā'' (hind.) – „płatek”
|
- jednostronna głownia, zakrzywiona w odwrotną stronę niż szabla
* sosan (pers.) –„linia”, ''pattā'' (hind.) – „płatek”
 
* jednostronna głownia, zakrzywiona w odwrotną stronę niż szabla
- posiada wariant mogolski i radżpucki
* posiada wariant mogolski i radżpucki
|[[Plik:01 Sosun-Pattaw.png|bezramki]]
|[[Plik:01 Sosun-Pattaw.png|bezramki]]
|}
|}

Latest revision as of 08:13, 12 November 2021

Informacje wstępne

Miecz nie jest w eposie jedną z dominujących broni, ale doczekał się kilku pięknych opisów użycia. Do najlepszych należy pojedynek Abhimanju z Dźajadrathą (7.13.50-70). Nie mamy niestety wielu informacji o rodzajach i wyglądzie mieczy w MBh. Choć nistriṃśa w późniejszej literaturze uważany jest za osobną kategorię (miecz zakrzywiony – prawdopodobnie w kierunku ostrza), to MBh używa tego terminu synonimicznie z pozostałymi.

Miecz jako broń sieczno-kolna przechodził liczne przemiany. Miedź i brąz nie nadawały się do wykonywania długich mieczy. Może dlatego na Bliskim Wschodzie jeszcze w epoce państwa neoasyryjskiego i achemenickiego używane były krótkie miecze, a ich wykorzystanie podczas bitwy było ostatecznością, gdy zawiodły inne bronie. Jednak w niektórych kulturach, już w epoce brązu spotyka się długie miecze. Odnajdujemy je w Indiach w kulturze skarbów miedzianych oraz wśród artefaktów należących do Ludów Morza. Miecze te posiadają żeberko wzmacniające ich strukturę. Prawdopodobnie ponowne wprowadzenie długiego, tym razem już żelaznego, miecza w wiekach poprzedzających nową erę zawdzięczamy Scytom.

W języku polskim termin „miecz” określa broń o prostej, obusiecznej klindze. Tym samym odróżnia się on od innych typów broni białej, które w języku angielskim określane są jednym terminem „sword”. Są to:

kord mały|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:100_kord.png|krótki (ok. 80 cm), głownia jednosieczna lekko zakrzywiona, sztych ścięty od strony grzbietu, prosty jelec
bułat mały|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:102_bu%C5%82at.png|szabla orientalna ze stali bułatowej, krótka łukowata głownia, szerokie pióro
szabla mały|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:103_szabla.png|jednosieczna, wygięta głownia, do cięć i sztychów; w starożytności spotykamy sporadycznie na Bliskim i Dalekim Wschodzie
rapier mały|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:104_rapier.png|cienka, obosieczna klinga, dłuższy od szabli, posiada kosz do ochrony ręki
szpada mały|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:105_szpada.png|cienka, brak ostrzy, do zadawania kłuć

Historia

Późny okres harappański (1900-1300 p.n.e.)

mały|200x200px|Miecz i sztylet z kultury harappańskiej (źródło: Morio, 2015, s. 102)[1].|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:Obraz1aa.png|alt=
  • w górnych warstwach wykopalisk w Mohendżo Daro datowanych na 1800-1600 p.n.e. odnaleziono dwa miecze i dwa sztylety
  • oba zaopatrzone są w grube wzmacniające żeberka oraz otwory na nity[2]

Kultura skarbów miedzianych (1500-1100 p.n.e.)

mały|200x200px|Miecze brązowe o rękojeściach „antenowych” odkryte w pobliżu Kallur w dystrykcie Rajczur (Allchin & Allchin, 1973 fot. 35)[3].|alt=
  • nowością w tym okresie są miecze żeberkowe o antenowej rękojeści
  • prawdopodobnie przewędrowały one z Iranu lub Kaukazu
  • jak na miecze stosowane wówczas na Bliskim Wschodzie są one długie
  • rękojeść i ostrze wykonane są z jednego odlewu.
mały|200x200px|Miecz z grobów w Sinauli, 51,4 cm (źródło: [https://www.livehistoryindia.com/cover-story/2018/12/03/sanaulis-mysterious-warriors www.livehistoryindia.com]).|alt=
  • niedawnym odkryciem z Sinauli (2018 r.) jest miedziany miecz antenowy z miedzianą rękojeścią (51,4 cm)
  • znajdował się on w grobach z okresu późnoharappańskiego, w których odkryto również hełm i wozy identyfikowane z rydwanem
mały|200x200px|Miedziany mieczyk, Fort Munro (wg S. Pigotta) źródło: (Allchin & Allchin, 1973, s. 212)[4].|alt=
  • ciekawym znaleziskiem z terenu Pakistanu jest miedziany mieczyk z Fortu Munro datowany na 1150 r. p.n.e.
  • ma on kunsztownie wykonaną rękojeść i jest podobny do mieczyków znanych z Luristanu i z Tepe Sialk VI
  • mierzy ok. 18 cm.

Ludy Morza (1300-1200 p.n.e.)

[[Plik:Medinet Habu Ramses III. Tempel Nordostwand Abzeichnung 01aaa.jpg|mały|200x200px|Ludy Morza w rogatych hełmach, bitwa o deltę, relief z Medinet Habu, ściana północna, fragment (źródło: wikimedia).]]mały|200x200px|Miecze z "grobu wojownika" Knossos, Kreta 1400-1300 p.n.e., Muzeum Archeologiczne w Iraklionie (zdjęcie A.Babkiewicz 2021)
  • długość mieczy, które pojawiają się w Indiach w kulturze skarbów miedzianych można przyrównać do mieczy stosowanych przez Ludy Morza
  • odnajdujemy je na reliefach egipskich oraz jako artefakty w basenie Morza Śródziemnego.

Reliefy neoasyryjskie (883-631 p.n.e.)

mały|150x150px|Wojownicy asyryjscy walczący mieczykami (źródło: Dezso, 2012, ilustracje uzupełniające)[5].
  • na reliefach asyryjskich stosunkowo rzadko przedstawiane są sceny walki mieczem
  • może to być spowodowane tym, że miecze są krótkie, długością zbliżone raczej do puginałów
  • czasem wojownicy mają je przytroczone do pasa, ale najczęściej za pas zatknięte są buławy

Reliefy i pieczęcie Achemenidów (559-330 p.n.e.)

[[Plik:Achemenidzki kawalerzysta z Hellespontu, sarkofag Altikulac’a, wczesny IV w. p.n.e..jpg|mały|150x150px|Achemenidzki kawalerzysta z Hellespontu, sarkofag Altikulac’a, wczesny IV w. p.n.e. (źródło: wikimedia).]][[Plik:Perscy żołnierze (po lewej) walczący ze Scytami, odcisk pieczęci cylindrycznej.jpg|mały|150x150px|Perscy żołnierze (po lewej) walczący ze Scytami, odcisk pieczęci cylindrycznej (źródło: wikimedia).]]
  • Persowie używali krótkich mieczy (ok. 35 cm)
  • nosili je przytroczone do boku, jak widzimy u kawalerzysty na reliefie z Hellespontu
  • sposób noszenia mieczy przy pasie mógł być zapożyczeniem asyryjskiego stylu noszenia buławy
  • miecz wykorzystywano w bliskim zwarciu
  • odcisk pieczęci cylindrycznej ukazuje ciekawy przykład użycia miecza w starciu ze scytyjskim wojownikiem walczącym buzdyganem lub toporem

Rzeźba i artefakty od Mauriów do Kuszanów (320 p.n.e.-267 n.e.)

mały|200x200px|Miecze z Sirkap, II w. p.n.e – II w. n.e. Muzeum Taksili (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).|alt=
  • proste miecze typu rzymskiego odnajdujemy wśród artefaktów z Taksili – są one typowe dla Gandhary
  • w okręgu Mathury miecze najczęściej mają kształt liścia – typowy dla Indii północnych (Paul, 2005, s. 22)[6]
[[Plik:Bhārhut, Madhya Pradesh, część kolumny vediki, okres Śungów (100-80 p.n.e); Sanchi, stupa nr 1, brama zachodnia, strażnik (dvārapāla) (50 p.n.e.-50 n.e.).jpg|mały|150x150px|
  • Bhārhut, Madhya Pradesh, część kolumny vediki, okres Śungów (100-80 p.n.e), czerwonawo-brązowy piaskowiec, obecnie w Muzeum w Kalkucie, grecki wojownik (źródło: wikimedia).
  • Sanchi, brama zachodnia, strażnik (dvārapāla), 50 p.n.e.-50 n.e.) (źródło: wikimedia).]]
  • jedno z najstarszych przedstawień miecza w sztuce Indyjskiej odnajdujemy na wedice (vedikā) stupy w Bhārthut
  • jest tam żołnierz identyfikowany jako Grek z przytroczonym do pasa sporym, szerokim mieczem
  • miecz jest schowany w pochwie oplecionej krzyżowo pasami skóry lub materiału
  • miecz o podobnie wiązanej pochwie odnajdujemy u strażnika (dvārapāla) przy zachodniej bramie stupy nr 1 w Sanchi
[[Plik:Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze, 50-0 p.n.e.; Sanchi, brama zachodnia, Mahākapi Jātaka, fragment.jpg|mały|150x150px|
  • Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze, 50-0 p.n.e. (źródło: wikimedia).
  • Sanchi, brama zachodnia, Mahākapi Jātaka (źródło: wikimedia).]]
  • miecze przedstawione w Sanchi mierzą ok. 75 cm i mają szerokie obusieczne ostrze
  • niektóre reliefy przedstawiają ostrza w kształcie liścia (Paul, 2005, s. 22)[6]
  • uniesione ku górze miecze widzimy  w dłoniach wojowników podczas natarcia na mury Kushinagar
  • miecz wojownika na reliefie przedstawiającym dżatakę Wielkiej Małpy jest kształtu liścia i, choć uniesiony, jest schowany w pochwie.
mały|150x150px| * Atak Mary, muzeum Lahore, II-III w., (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018). * Atak Mary, muzeum w Peszawarze, II-III w., (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018). * Atak Mary, Gandhara, okres Kuszanów, II-III w., wysokość 67 cm, Freer Galery of Art. (źródło: (Lippe, 1970, plate 11)[7].mały|150x150px|Nawrócenie Angulimali, muzeum w Lahore, I w. (zdjęcie A.Babkiewicz 2018).
  • w sztuce Kuszanów miecze są popularnym elementem uzbrojenia
  • najciekawsze przedstawienia miecza odnajdujemy na płaskorzeźbach przedstawiających atak Mary.
  • często są one wiernie odwzorowane i stanowią powtarzający się motyw (podobne pozycje wojowników)
  • miecz przytroczony jest do pasa, widzimy sięgającego po niego wojownika lub znajduje się w jego ręce już wyciągnięty z pochwy
  • przykład walki mieczem i tarczą odnajdujemy na reliefie z Lahore, przedstawiającym nawrócenie Angulimali
[[Plik:Posąg Kaniszki, Mathura Museum, czerwonawy piaskowiec, 70 cm..jpg|mały|150x150px|Posąg Kaniszki, Mathura Museum, czerwonawy piaskowiec, 70 cm wysokości (źródło: wikimedia).]]
  • rzeźba sławnego władcy Kuszanów Kaniszki została odnaleziona w Māṭ w okręgu Mathura
  • widnieje na niej podpis: mahārāja rājātirāja devaputro kāniṣko – „Wieki król, król królów, syn Boga, Kaniszka”
  • władca ubrany jest w płaszcz scytyjski, nosi wysokie buty, wspiera się na potężnej maczudze
  • lewą ręką silnie dzierży rękojeść miecza wiszącego u pasa
  • miecz ma zdobną pochwę oraz parasolowatą głowicę z wygiętym zwieńczeniem.

Dodatkowe informacje z subkontynentu indyjskiego

Arthaśāstra (2.18.12-13) wymienia trzy rodzaje mieczy (khaḍga) oraz materiał z jakiego wykonana jest rękojeść (tsaru). Komentarze dookreślają ich możliwy kształt[8]:

nazwa sanskrycka tłumaczenie i opis wygląd
nistriṃśa „ponad trzydzieści”
  • nazwa sugeruje długość miecza przekraczającą trzydzieści palców (aṅgula) (ok. 60 cm)
  • komentarz mówi, że ma wygiętą klingę – pierwsze wygięcia mieczy indyjskich były ku ostrzu
 bezramki|200x200px|alt=
maṇḍalārga „zaokrąglony szczyt”
  • miecz o zaokrąglonym sztychu, nienadający się do pchnięć, często spotykany na reliefach
  • szkic na podstawie reliefu – Śibi odcina mięso ze swego uda, by nakarmić gości (Śibi jātaka)
 centruj|bezramki|150x150px|alt=
asiyaṣṭi „miecz jak pałka”
  • kształtem ma przypominać maczugę
  • może rozszerzać się ku sztychowi
 centruj|bezramki|185x185px|alt=
  • Rekonstrukcja wyglądu na podstawie rzeźb z Nagarjunakondy (Murthy, 1966, s. 212)[9] oraz kształt wygiętego ku ostrzu mieczy z Adźanty, VI w. (źródło: Paul, 2005, s. 19, 94)[6].

alt=|mały|500x500px|Budowa miecza


Zgodnie z Arthaśastrą odpowiedni materiał na rękojeść (tsaru) to:

  • róg nosorożca (khaḍga),
  • róg bawołu (mahiṣa),
  • kość słoniowa (vāraṇa-viṣāṇa),
  • drewno (dāru),
  • korzeń bambusa (veṇu-mūla?).


MBh (7.47.36) wzmiankuje możliwość zdobień rękojeści szlachetnymi kamieniami (maṇi-maya-tsaru). Zgodnie z Agnipuraną[10] długość miecza waha się od 25 do 50 aṅgula (48-96 cm)[11], a jego pochwa (kośa) jest skórzana, przytraczana łańcuchem lub skórzanym paskiem, a noszona jest przy pasie po lewej stronie ciała.

MBh (7.164.147-148) wzmiankuje o dwudziestu jeden technikach (mārga) używanych podczas walki mieczem. Dziesięć z nich wymienionych jest z nazwy. Zastosował je Dhṛṣṭadyumna podczas ataku na Dronę (Droṇa):

  • bhrānta – poruszanie się tam i nazad,
  • udbhrānta – odskakiwanie, kołysanie (mieczem),
  • āviddha – wirowanie
  • āpluta – doskakiwanie,
  • prasṛta – przesunięcie się,
  • sṛta – odejście,
  • parivṛtta – kręcenie,
  • nivṛtta – zawracanie,
  • saṃpāta – zderzenie, sparowanie
  • samudīrṇa – podjudzanie.

Najstarsze typy indyjskich mieczy

Popularnym, typowo indyjskim mieczem jest asipattra. Występuje on na wczesnej rzeźbie okręgu Mathury:

nazwa sanskrycka tłumaczenie i opis wygląd
asipattra „miecz jak liść”
  • wąski przy rękojeści, rozszerzający się po środku i ponownie zwężający ku sztychowi
  • ma przypominać liść, płatek lub pióro ptaka (pattra)
  • szkic na podstawie reliefu – Śibi odcina mięso ze swego uda, by nakarmić gości (Śibi jātaka)
 bezramki|200x200px
  • Rekonstrukcja wyglądu na podstawie rzeźb z Nagarjunakondy  (Murthy, 1966, s. 212)[12].

mały|150x150px|Najstarsze kształty indyjskich ostrzy miecza (od góry): typ rzymski, łyżeczkowy, równoległy i liścia (źródło: Paul, 2005, s. 19, 94)[13].|alt=|brak mały|150x150px|Pierwsze zakrzywione miecze w Indiach zaginały się ku ostrzu. Od lewej miecze spotykane na rzeźbie w: Adźańcie (VI w.), Borobudur (IX w.) i Harsanath (X w.) (źródło: (Paul, 2005, s. 19, 94)[14].|alt=|brak

Typy późniejszych indyjskich mieczy

paṭa (hind.)
  • prosta obosieczna głownia ok. 100 cm
  • rękawicowa rękojeść chroniąca dłoń (kulista osłona) i całe przedramię
  • używany przez Marathów
 bezramki
khanda

(khaḍga) (sans.)

  • obosieczny, ok. 80 cm
  • szeroka, rozszerzająca się w kierunku sztychu głownia
  • znany od czasów mogolskich
  • stosowany przez radżputów
 bezramki
talwar

(taravāri) (sans.)

  • szabla podobna do perskiej (szamszir), tureckiej (kilicz), czy afgańskiej (pulwar)
 bezramki
kora
  • szabla nepalska, jednosieczna
  • sztych mocno rozszerzony, ścięty w dwa łuki
 centruj|bezramki|200x200px
ram dao
  • miecz ofiarny, do obcinania głów zwierząt
 centruj|bezramki|191x191px
sosan pattā (pers., hind.)
  • sosan (pers.) –„linia”, pattā (hind.) – „płatek”
  • jednostronna głownia, zakrzywiona w odwrotną stronę niż szabla
  • posiada wariant mogolski i radżpucki
 bezramki
  • Źródło szkiców: Paul, 2005, s. 19, 94[15].

mały|Kształty indyjskich kling odpowiednio do miejsca pochodzenia (źródło: Rawson, 1968, s. 68–69)[16].|alt=|brak

Przypisy

  1. ↑ Morio, A. R. (2015). Mohenjo Daro, Leading Land of Ancient Culture. Indus Cultural Literary Organization.
  2. ↑ Allchin, B., & Allchin, R. (1973). Narodziny cywilizacji indyjskiej (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 207 rys. 25 nr 5 i 9.
  3. ↑ Allchin, B., & Allchin, R. (1973). Narodziny cywilizacji indyjskiej (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
  4. ↑ Allchin, B., & Allchin, R. (1973). Narodziny cywilizacji indyjskiej (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
  5. ↑ Dezso, T. (2012). Tamas Dezso: The Assyrian Army I/1-2. The Structure of the Neo-Assyrian Army. 1. Infantry 2. Cavalry and Chariotry (1st Edition). ELTE Eötvös Kiadó/Eötvös University Press.
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 Paul, E. J. (2005). Arms and Armour: Traditional Weapons of India (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.
  7. ↑ Lippe, A. (1970). The Freer Indian sculptures. Freer Gallery. https://library.si.edu/digital-library/book/freerindiansculp00lipp
  8. ↑ Kangle, R. P. (2014). The Kautiliya Arthasastra: Volumes 2 in English. Motilal Banarsidass, s. 132.
  9. ↑ Murthy, K. K. (1966). Weapons of War in the Sculptures of Nāgārjunakoṇḍa. Artibus Asiae, 28(2/3), 211–218. JSTOR. https://doi.org/10.2307/3249355.
  10. ↑ Murthy, K. K. (1966). Weapons of War in the Sculptures of Nāgārjunakoṇḍa. Artibus Asiae, 28(2/3), 211–218; s. 214.
  11. ↑ 1 aṅgula = 6-8 yava = ok. 1,92 cm.
  12. ↑ Murthy, K. K. (1966). Weapons of War in the Sculptures of Nāgārjunakoṇḍa. Artibus Asiae, 28(2/3), 211–218. JSTOR. https://doi.org/10.2307/3249355
  13. ↑ Paul, E. J. (2005). Arms and Armour: Traditional Weapons of India (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.
  14. ↑ Paul, E. J. (2005). Arms and Armour: Traditional Weapons of India (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.
  15. ↑ Paul, E. J. (2005). Arms and Armour: Traditional Weapons of India (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.
  16. ↑ Rawson, P. S. (1968). The Indian sword (First edition). Jenkins.
Retrieved from "https://en-wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php?title=Khaḍga_–_miecz&oldid=131"