Szyk dysku – cakravyūha (MBh 7.33-35)

alt=|mały|Szyk dysku – cakravyūha (MBh 7.33-35) Szyk dysku (cakra), który ze względu na nieustanny ruch może warto poprawniej przetłumaczyć jako koło rydwanu, został uformowany przez Dronę trzynastego dnia walki. Rozstawienie w nim poszczególnych dowódców zostało opisane w MBh 7.33.11-20, a jego przełamanie i przedzieranie się Abhimanju przez kolejne pierścienie w rozdziale 7.35. Istotą szyku są pierścienie składające się z czterech formacji indyjskiej armii. Zewnętrzny pierścień stanowią rydwannicy, po nich następuje pierścień słonnicy, następnie kawalerii, a w ostatnim pierścieniu ustawiona jest piechota broniąca dostępu do środka szyku. Każdy z pierścieni pozostaje w wirowym ruchy (7.35.13). Autorzy często zwracają uwagę na zwarte ustawienie wojowników formujących szyk (7.33.13; 7.35.14). Całość nie jest pozbawiona walorów estetycznych – wszyscy wojownicy ubrani są na czerwono i stoją pod czerwonymi flagami, a jedynym złotym akcentem są wieńce i proporce (7.33.13-14). Przed szykiem, jako linię uderzeniową Drona ustawił łuczników, na których czele stanął syn Durjodhany, Lakszmana. Dalej stał sam generał, a za nim Dźajadratha chroniony z jednej strony przez Aśwatthamanę z trzydziestoma synami Dhrytarasztry, a z drugiej Śakuniego, Śalję i Bhuriśrawasę. Jednak rozstawienie tych wojowników, może poza Dźajadrathą, nie odgrywa znaczenia w opisie walki.

By przedrzeć się do środka, Abhimanju musi pokonać każdą z kolejnych formacji, które cały czas krążą wokół centrum szyku. Najpierw dokonuje rzezi rydwanników, następnie formacji słoni, kawalerii, a ostatecznie piechoty.  Gdy Abhimanju dostaje się do wnętrza szyku, wszyscy dowódcy walczą z nim, już bez widocznego porządku. Na zewnątrz formacji pozostaje jedynie Dźajadratha, gdyż szyk po zamknięciu stanowi wystarczającą ochronę.

Warto zwrócić uwagę, że szyk dyskowozu (cakraśakaṭa) nie jest złożeniem dwóch formacji dysku i wozu, gdyż przedstawiony w nim szyk dysku różni się od opisanego powyżej. Zdaje się też istnieć różnica między szykiem dysku a szykiem koła (maṇḍala) ustawionym przez Bhiszmę siódmego dnia walki (6.77.11-21). W szyku koła autorzy podkreślają strukturalną ochronę wojowników z kolejnych formacji. Każdego wojownika na słoniu chroni siedmiu rydwanników. Każdy z rydwanów posiada do ochrony siedmiu kawalerzystów. Przy każdym z kawalerzystów znajduje się dziesięciu łuczników, z których każdego chroni siedmiu tarczowników (carmin).