Category:Kosmologia

Kosmologia Mahabharaty, pośród podobnych opisów przedstawionych w puranach, wyróżnia się swą archaicznością. Są tu wątki i motywy, które dopiero będą porządkowane przez późniejszą tradycję. Obraz daleki jest od koherencji i w wielu miejscach zdaje się sobie przeczyć. Dlatego przy analizie przydatna jest uporządkowana kosmologia Bhagawatapurany (BhP 5.16-24). Bhagawatowie z wielkim namysłem i znawstwem uporządkowali wcześniejsze opisy, co jest pomocne przy pierwszym oglądzie, gdy tworzy się ogólny obraz świata eposu. Jednak taka unifikacja usuwa w cień archaiczne fragmenty, które nie pasują do całości, a to na nie chcemy zwrócić szczególną uwagę. Postaramy się uwypuklić relikty przeszłych myśli kosmologicznych, które niegdyś podniecały wyobraźnię, ale zostały wyparte przez normalizujący się obraz kosmologii puranicznej.

Źródła opisów

Kosmologia MBh przedstawiona jest przede wszystkim w rozdziałach od piątego do trzynastego szóstej księgi MBh (6.5-13). Ta sekcja zwana jest „Ukształtowaniem lądu Dźambu” (jambukhaṇḍavinirmāṇa), „Strukturą świata” (bhuvanakośa), lub po prostu „Księgą Ziemi” (bhūmīparvan). Przedstawia ona Ziemię widzianą oczami wieszczów. Jest to święta geografia opisująca rzeczywistość, w której operują bohaterowie eposu. Łączy ona miejsca geograficzne z mitologicznymi światami boskich istot. Opis zaczyna się od pytania króla Dhrytarasztry o zalety Ziemi, dla których władcy gotowi są poświęcić życie (6.5.4). Pytanie jest pretekstem do przedstawienia kosmologii. Sandźaja zaczyna od naszkicowania lądu Sudarśana z jego dzielnicami (6.6-9). Następnie płynnie przechodzi do wymienienia gór, rzek, krain i ludów Indii (MBh 6.10). By dopełnić obraz, omawia podział czasu na eony (6.11) oraz mitologiczne lądy Śaka, Kuśa i Krauńća (Śāka, Kuśa i Krauñca) wraz z ich półboskimi mieszkańcami i cudownymi oceanami likieru, klarowanego masła, mleka czy wina (6.12-13). To głównie na tej sekcji opieramy rekonstrukcje kosmologii MBh.

Trzy wersje kosmologiczne

Ziemia podzielona jest na lądy (dvīpa – dosłownie wyspy), a te z kolei na dzielnice (varṣa) odgrodzone od siebie pasmami gór. Dzielnice zamieszkane są przez ludy, które tworzą królestwa (janapada). Jednak w MBh wyobrażenie struktury świata nie zostało jeszcze ostatecznie uporządkowane i łączy co najmniej trzy wersje kosmologiczne:

1. ziemia pokryta jest nieregularnymi lądami kształtem przypominając plamy na Księżycu,
2. konstytuują ją liczne lądy-wyspy o regularnej strukturze, z drzewem lub górą w centrum,
3. ziemię tworzą wyspy-pierścienie otaczające ląd Dźambu i odgrodzone od siebie oceanami.

Najstarszą, najmniej eksponowaną wersją zdaje się być pierwsza. Fragmenty usunięte do aparatu krytycznego najbliższe są wersji trzeciej. Występują w nich lądy i oceany w później ustalonej kolejności oraz te niewymieniane w redakcji krytycznej (np. 6.12.9). Natomiast wersja druga jest najbardziej charakterystyczna dla MBh i zdaje się być punktem wyjściowym dla kolejnych redakcji tekstu.

Opis należy zacząć od trzeciej wersji, która porządkuje i zakrywa wcześniejsze. Możemy przypuszczać, że wprowadzili ją ostatni redaktorzy tekstu, gdy podział ziemi na siedem pierścieniowych lądów zyskał powszechną akceptację.

Tematyka

• Struktura ziemi
• Ląd Sudarśana
• Pozostałe lądy (Śaka, Kuśa, Krauńća i kraniec świata)