Dary i sprzęty ofiarne
Dary ofiarne (iḍā ), opał (samidh / idhma), wyściółka z trawy
Najczęściej w ofierze składano:
- mleko (kṣīra / payas),
- ukwaszone mleko (dadhi),
- świeże masło (navanīta),
- klarowane masło (ājya, ghṛta),
- ziarno (jęczmień – yava, ryż – taṇḍula),
- ciastko ofiarne (np. puroḍāśa[1]),
- kleik z ryżu rozgotowanego w wodzie (yavāgū),
- sok z somy lub jego wymiennik, dla kszatrijów alkohol (surā),
- miód,
- tłuszcz i mięso zwierząt (kozioł, byk, krowa, owca, koń, człowieka).
Dzikie produkty jak pszenica czy sezam (tila) zarezerwowane były dla Rudry, sezam szczególnie używano przy obiatach dla zmarłych. Czasem obiaty wymagały mleka od szczególnej krowy, np. czarnej z białym cielakiem (ofiara dla Nocy i Jutrzenki), krowy, która straciła cielę i karmi cudze (ofiara dla przodków). Podczas ofiary aśwamedha powinno się przyprowadzać wszelkie rodzaje zwierząt jako ofiary, z zastrzeżeniem, że dzikie zwierzęta należy wypuścić na wolność. Obiaty wkładane do ognia to puroḍāśa (jakakolwiek obiata). Obiaty z klarowanego masła zwane były āghāra.
Jako opał najbardziej odpowiednie jest drewno z drzewa palāśa, gdy nie jest ono dostępne można użyć khadira, a następnie śamī, rohitaka, aśvattha lub gdy ich nie ma, to arka lub vetasa[2]. Wspomina się też o drewnie nyagrodha, plakṣa, vaikaṅkata, udumbara, bilva, candana, sarala, śāla, devadāru. Drewno opałowe nie powinno być grubsze niż kciuk, powinno być pokryte korą, nie powinno się rozgałęziać, być nadjedzone przez robaki. Powinno mieć długość odległości między końcem kciuka a palca wskazującego (prādeśa = 12 aṅgula). Powinno być na tyle wysuszone, żeby paliło się bez dymu. Jego węgle muszą być rozżarzone do czerwoności i posiadać płomienie, gdyż tylko w nie można wlewać obiaty (Chāndogyopaniṣad 5.24).
Trawa (darbha / kuśa) była niezbędna w wielu rytuałach. Darbha to źdźbło, z którego nic nie wyrasta, kuśa to źdźbło ze świeżo rozkwitłą trawą, źdźbło z korzeniem to kutapa, a ze ściętymi końcówkami nazywa się tṛṇa[3]. Najpomyślniejsza jest rosnąca na polu sezamu i mająca siedem źdźbeł. Należy ją zbierać podczas nowiu w miesiącu śrawana. Jako jej substytutu można użyć trawy kāśa lub dūrvā.
Sprzęty ofiarne
Łyżki:
- sruc – duża łyżka do obiat z ghi, wykonana z drzewa palāśa lub khadira; końcówka ma przypominać dolną wargę dzika; są trzy rodzaje: juhū, upabhṛt, dhruvā (największa);
- sruva – mniejsza drewniana łyżka z owalnym zakończeniem o dwóch półkolistych otworach; służy do napełniania sruc ghi oraz do wlewania obiat płynnych;
- prokṣaṇī – łyżka o krótkiej rączce przypominająca końcówką sruc, służąca do spryskiwania;
- upaveṣa – drewniana łopatka do mieszania ciasta i innych czynności przy ofierze;
- sphya – drewniany nóż do rysowania linii i naznaczania ofiar;
- agnihotrahavaṇī – łyżka w kształcie sruc, wlewa się nią obiaty do agnihotry;
- darvī – łyżka przypominająca kaptur węża, służąca do ofiarowania gotowanych obiat;
- upayamanī – duża drewniana łyżka do picia pozostałości ofiarnych;
- abhri – drewniana szpica ofiarna używana przy kształtowaniu ołtarza (vedi);
- mekṣaṇa – drewniana łopatka do mieszania w caru i brania z niego porcji ofiarnych.
|
|
Łyżki ofiarne (od lewej):
- sruc x 3 (dhruvā, upabhṛt, juhu) - sruva - prokṣaṇī - upaveṣa - mekṣana - abhri - sphya
a) iḍāpātra b) phalīkaraṇapātra c) sruva d) musala e) sphya f) mekṣaṇa g) dhṛṣṭi h) ulūkhala i) prāśitrharaḥa j) praṇītāpraṇayana k) juhū |
Naczynia i miski ofiarne:
- iḍāpātrī – miska, często w kształcie gruszki, do przygotowywania ofiar;
- puroḍāśapātrī – małe kwadratowe deseczki z rączką (czasem z wgłębieniem) służące do ułożenia na nich ciastek ofiarnych podczas ofiary pełni i nowiu;
- praṇītā – drewniane prostokątne naczynia na wodę z rączką;
- prāśitraharaṇa – prostokątne naczynie z rączką, w którym umieszcza się porcję havis dla brahmana;
- ājyasthālī – naczynie na klarowane masło;
- hotṛṣadana – „siedzisko dla hotara”, drewniana kwadratowa miska z rączką;
- pūrṇapātra – naczynie, które po napełnieniu ryżem ofiarowywane jest głównemu kapłanowi, do rozdawania darów;
- ṣaḍavatta – drewniane naczynie składające się z dwóch połączonych kwadratowych miseczek, umieszcza się w nim sześć części ofiary przeznaczonej dla kapłana rozpalającego ogień (agnīdh);
- samavattadhāna – naczynie na poćwiartowane ofiary;
- kapāla – okrągłe płaskie miski do ofiar pełni i nowiu;
- camasa – kubek do picia somy;
- caru – naczynie, w którym przygotowuje się ofiary.
| na podstawie ilustracji (Tachikawa i in. 2001:41–47). | Naczynia ofiarne (od lewej):
- iḍāpātrī - puroḍāśapātrī - praṇītā - prāśitraharaṇa - hotṛṣadana - ṣaḍavatta |
Tłuczki i moździerze (dṛṣadupala):
- musala – drewniany tłuczek do ziarna;
- śamyā – drewniany przyrząd w kształcie małej maczugi-wałka;
- ṣaṇḍāṃśa – drewniana pałka,
- ulūkhala – naczynie w kształcie moździerza do rozdrabniania ziaren przy pomocy tłuczka (musala);
- grāvan – 2 lub 4 kamienie do wyciskania somy.
Inne sprzęty:
- dhamanī – wydrążona tuba do dmuchania, by rozniecić ogień;
- śūrpa – pleciony wachlarz do przewiewania zboża;
- paridhi – „ogrodzenie”, trzy patyki nazywane: madhyama, dakṣiṇa, uttara, układane wokół ognia;
- kṛṣṇājina – skóra czarnej antylopy.
| na podstawie ilustracji (Tachikawa i in. 2001:41–47). | Tłuczki (miniaturowe na potrzeby symbolicznego użycia) i pozostałe przedmioty ofiarne (od lewej):
- musala - śamyā - ulūkhala - dhamanī - antardhānakaṭa
|
Ucchiṣṭa to pozostałości, resztki po ofierze, którym przypisuje się magiczną moc.
[1] Ciastka robione są z mąki z ziarna wyłuskanego w naczyniu ulūkhala przy pomocy moździerza (musala) i startego na kamieniu. Mąkę miesza się z ghi przy pomocy łyżki upaveṣa, następnie z wodą i formuje okrągłe grube placki wielkości dłoni, na górze przypominające skorupę żółwia (współczesna tradycja). Wypieka się je na płaskich talerzykach (kapāla) położonych bezpośrednio na ogniu gārhapatya.
[2] Dokładny opis: KANE 1976 vol. II.1: 308.
[3] aprasūtāḥ smṛtā darbhāḥ prasūtās tu kuśāḥ smṛtāḥ, samūlāḥ kutapāḥ proktāś chinnāgrās tṛṇa saṃjñitāḥ (Vṛddha-hārīta 7.44 cytowana w KANE 1976, vol. II.1: 657).
[4] Heinrich Zimmer, 2001. The Art of Indian Asia: Its Mythology and Transformations, Completed and Edited by Joseph Campbell, With photographs by Eliot Elisofon and others 2 vol., Motilal Banarsidass, Delhi.
