Carman – tarcza: Difference between revisions
From en-MahabharataWiki
Jump to navigationJump to search
imported>AndBab No edit summary |
imported>AndBab No edit summary |
||
| Line 1: | Line 1: | ||
== '''Informacje wstępne''' == | == '''Informacje wstępne''' == | ||
Tarcza była ważnym elementem broni ochronnej. Dawała zasłonę przed strzałami, pociskami miotanymi ręką czy procą oraz przed ciosami miecza i broni drzewcowej. Często sama tarcza była używana jako broń – można było nią popychać przeciwnika lub uderzając kantem złamać jego kończynę. Najstarsze tarcze wykonane były z drewna i skóry. Używano skóry bawoła, nosorożca, krokodyla lub skorup żółwia. W konstrukcji lekkich tarcz wykorzystywano trzcinę i bambus ( | Tarcza była ważnym elementem broni ochronnej. Dawała zasłonę przed strzałami, pociskami miotanymi ręką czy procą oraz przed ciosami miecza i broni drzewcowej. Często sama tarcza była używana jako broń – można było nią popychać przeciwnika lub uderzając kantem złamać jego kończynę. Najstarsze tarcze wykonane były z drewna i skóry. Używano skóry bawoła, nosorożca, krokodyla lub skorup żółwia. W konstrukcji lekkich tarcz wykorzystywano trzcinę i bambus<ref>Paul, E. J. (2005). ''Arms and Armour: Traditional Weapons of India'' (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books, p. 120.</ref>. Tarcze różnią się wielkością i kształtem. Najpopularniejsze to: | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
|'''hoplon / aspis (gr.)''' | |'''hoplon / aspis (gr.)''' | ||
|Grecka okrągła tarcza stosowana przez hoplitów pomiędzy VII-III w. p.n.e. Drewno dębowe pokryte skórą, wzmocnione na krawędziach i w środku brązem. | |[[Plik:Amphora warriors Louvre E866.jpg|mały|Amfora czarnofigurowa, Attyka 570-565 p.n.e. (źródło: [[commons:File:Amphora_warriors_Louvre_E866.jpg|wikimedia]]).]][[Plik:Ancile, Nordisk familjebok.png|mały|Wyobrażenie Ancile (źródło: [[commons:File:Ancile,_Nordisk_familjebok.png|wikimedia]]).]]Grecka okrągła tarcza stosowana przez hoplitów pomiędzy VII-III w. p.n.e. Drewno dębowe pokryte skórą, wzmocnione na krawędziach i w środku brązem. | ||
Stosowano też tarczę z wcięciami albo w kształcie ósemki, która ułatwiała manipulowanie włócznią. Taką tarczą miała być sławna Ancile. | Stosowano też tarczę z wcięciami albo w kształcie ósemki, która ułatwiała manipulowanie włócznią. Taką tarczą miała być sławna Ancile. | ||
|- | |- | ||
|'''pelta (gr)''' | |'''pelta (gr)''' | ||
|Tarcza piechoty greckiej, czyli peltastów. Wykonana z wikliny, przypominająca kształtem półksiężyc. Grecy przypisywali ją Amazonkom. | |[[Plik:Panther peltast Louvre MNE1325.jpg|mały|Peltasta walczący, kufel z Attyki (źródło: [[commons:File:Panther_peltast_Louvre_MNE1325.jpg|wikimedia]]).]]Tarcza piechoty greckiej, czyli peltastów. Wykonana z wikliny, przypominająca kształtem półksiężyc. Grecy przypisywali ją Amazonkom. | ||
|- | |- | ||
|'''kałkan (tur.)''' | |'''kałkan (tur.)''' | ||
|Lekka, okrągła, silnie wypukła; stosowana w Turcji, Persji, Indiach, Chinach. Wykonana z plecionki, w środkowej części metalowe '''umbo''', podbijana od wewnątrz suknem. | |[[Plik:Kalkan-bojowy,102,duzy.jpg|mały|Kałkan, Muzeum Wojska Polskiego (źródło: [http://www.muzeumwp.pl/emwpaedia/kalkan-bojowy.php muzeumwp.pl]).]]Lekka, okrągła, silnie wypukła; stosowana w Turcji, Persji, Indiach, Chinach. Wykonana z plecionki, w środkowej części metalowe '''umbo''', podbijana od wewnątrz suknem. | ||
|- | |- | ||
|'''sipar / dhal (pers.)''' | |'''sipar / dhal (pers.)''' | ||
|Stalowa, kolista, wypukła, z płaskim brzegiem i czterema nitami. Stosowana w Persji, Turcji i Indiach | |[[Plik:Sipar, muzeum w Lahore (źródło A.Babkiewicz 2018)..jpg|mały|Sipar, muzeum w Lahore (źródło: A.Babkiewicz 2018).]]Stalowa, kolista, wypukła, z płaskim brzegiem i czterema nitami. Stosowana w Persji, Turcji i Indiach. | ||
|- | |- | ||
|'''puklerz''' | |'''puklerz''' | ||
|Bouclier (fr.) – niewielka, okrągła, w całości z metalu, wybrzuszony sferyczny środek. | |[[Plik:Buckler b (PSF).jpg|mały|Puklerz, przód i wnętrze (źródło: [[commons:File:Buckler_b_(PSF).jpg|wikimedia]]).]]Bouclier (fr.) – niewielka, okrągła, w całości z metalu, wybrzuszony sferyczny środek. | ||
|- | |- | ||
|'''pawęż''' | |'''pawęż''' | ||
| | |[[Plik:Pawez-krzyzacka,85,duzy.jpg|mały|Pawęż krzyżacka, wysokość 125 cm, Muzeum Wojska Polskiego, (źródło: [http://www.muzeumwp.pl/emwpaedia/pawez-krzyzacka.php muzeumwp.pl]).]]Pavese (wł.) – prostokątna, wysoka, duża, ciężka. Używana przez piechotę. | ||
|Pawęż krzyżacka, wysokość 125 cm, Muzeum Wojska Polskiego, źródło: | |||
|} | |} | ||
== '''Historia''' == | == '''Historia''' == | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| | |||
=== '''Późny okres harappański''' (1900-1300 p.n.e.) === | === '''Późny okres harappański''' (1900-1300 p.n.e.) === | ||
|- | |- | ||
|W grobowcach w Sinauli odnaleziono tarcze kształtu ósemki. Były one zdobione ukośnymi czworokątami z gwiazdami wewnątrz, kółkami tworzącymi linie wzdłuż obręczy i wzmacniane strzałkowatymi kształtami. Ich wysokość przekraczała 75 cm. | |[[Plik:Tarcze z Sinauli.jpg|mały|Tarcze z Sinauli (źródło: Jain i Jain 2018:210<ref>Jain, A. R., & Jain, A. (2018). ''Harappan Civilisation'' (Kitabwale).</ref> oraz slajd z [https://www.youtube.com/watch?v=jU5SMcKePp0 prezentacji Dr. Manjul).]]]W grobowcach w Sinauli odnaleziono tarcze kształtu ósemki. Były one zdobione ukośnymi czworokątami z gwiazdami wewnątrz, kółkami tworzącymi linie wzdłuż obręczy i wzmacniane strzałkowatymi kształtami. Ich wysokość przekraczała 75 cm. | ||
|- | |- | ||
| | |||
=== '''Reliefy neoasyryjskie''' (883-631 p.n.e.) === | === '''Reliefy neoasyryjskie''' (883-631 p.n.e.) === | ||
|- | |- | ||
|Wojska asyryjskie stosowały wiele rodzajów tarcz. Były zarówno małe okrągłe tarcze typu puklerz, jak i duże pawęże. Odnajdujemy też na reliefach bogato zdobione tarcze z kolcami i głową tygrysa pośrodku umbo. | |[[Plik:Tarcze asyryjskie, Layard..jpg|mały|Tarcze asyryjskie (źródło: Dezso, 2012, ilustracje uzupełniające)<ref>Dezso, T. (2012). ''Tamas Dezso: The Assyrian Army I/1-2. The Structure of the Neo-Assyrian Army. 1. Infantry 2. Cavalry and Chariotry'' (1st Edition).</ref>.]]Wojska asyryjskie stosowały wiele rodzajów tarcz. Były zarówno małe okrągłe tarcze typu puklerz, jak i duże pawęże. Odnajdujemy też na reliefach bogato zdobione tarcze z kolcami i głową tygrysa pośrodku umbo. | ||
Tarcza była podstawową bronią ochronną piechoty i innych formacji. Zdarza się, że z rydwannikiem na platformie rydwanu stoi aż dwóch tarczowników. Puklerze, gdy ich nie używano, noszono na plecach. | Tarcza była podstawową bronią ochronną piechoty i innych formacji. Zdarza się, że z rydwannikiem na platformie rydwanu stoi aż dwóch tarczowników. Puklerze, gdy ich nie używano, noszono na plecach. | ||
|- | |||
| | | | ||
=== '''Reliefy Achemenidów''' (559-330 p.n.e.) === | === '''Reliefy Achemenidów''' (559-330 p.n.e.) === | ||
|- | |- | ||
|Na reliefach z Persepolis widzimy owalne tarcze z dwoma okrągłymi otworami. Otwory służyły poprawieniu wizji chroniącego się wojownika. | |[[Plik:Persepolis (1933 r). Oriental Institute of the University of Chicago.jpg|mały|Persepolis (1933 r). Oriental Institute of the University of Chicago (źródło: [https://www.nytimes.com/2018/07/23/arts/design/judge-orders-return-of-ancient-limestone-relief-to-iran.html www.nytimes.com]).]]Na reliefach z Persepolis widzimy owalne tarcze z dwoma okrągłymi otworami. Otwory służyły poprawieniu wizji chroniącego się wojownika. | ||
Wariantami takiej tarczy są tarcze z wyciętymi bokami oraz tarcza ósemkowa. Wycięcia służyły zwiększeniu zakresu ruchów włóczni. | Wariantami takiej tarczy są tarcze z wyciętymi bokami oraz tarcza ósemkowa. Wycięcia służyły zwiększeniu zakresu ruchów włóczni. | ||
|- | |- | ||
| | |||
=== '''Tarcze greckie''' (550 p.n.e.) === | === '''Tarcze greckie''' (550 p.n.e.) === | ||
|- | |- | ||
|Grecy umieszczali na swych tarczach godła (epizema), co zdaje się być poświadczone również w MBh, np. tarcza Dźajadrathy nosi na sobie godło pawia albo jest przyozdobiona jego piórami (''barhiṇa-mahā-vāja'' | |[[Plik:Hoplitodromos Staatliche Antikensammlungen 1471.jpg|mały|Hoplitodromos (bieg w zbroi), grecka amfora z Vulci, 550 r. p.n.e. (źródło: [[commons:File:Hoplitodromos_Staatliche_Antikensammlungen_1471.jpg|wikimedia]]).]]Grecy umieszczali na swych tarczach godła (epizema), co zdaje się być poświadczone również w MBh, np. tarcza Dźajadrathy nosi na sobie godło pawia albo jest przyozdobiona jego piórami (''barhiṇa-mahā-vāja,'' 7.13.57). | ||
|- | |- | ||
| | |||
=== '''Rzeźba i artefakty od Mauriów do Kuszanów''' (320 p.n.e.-267 n.e.) === | === '''Rzeźba i artefakty od Mauriów do Kuszanów''' (320 p.n.e.-267 n.e.) === | ||
|- | |- | ||
| | |[[Plik:Muzeum Taksili, Sirkap, tarcze, II p.n.e.-II n.e. (zdjęcie A.Babkiewicz 2018) - tarcze.jpg|mały|Muzeum Taksili, Sirkap, tarcze, II p.n.e.-II n.e. (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).]]W Sirkap (Taksila) odnaleziono okrągłe tarcze typu puklerz oraz mniejsze, które mogły być umbo mocowanymi do większego stelaża. | ||
|Muzeum Taksili, Sirkap, tarcze, II p.n.e. | |||
|- | |- | ||
|Przedstawienia na reliefach ukazują liczne możliwe kształty i wielkości indyjskich tarcz: od małych okrągłych, po spore prostokątne chroniące większość postaci wojownika. | |[[Plik:Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze (50-0 p.n.e.) - włócznie.jpg|mały|Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze (50-0 p.n.e.) (źródło: [[commons:File:War_of_the_Relics_of_the_Buddha_Sanchi_Stupa_1Southern_Gateway.jpg|wikimedia]]).|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:Sanchi,_brama_po%C5%82udniowa,_wojna_o_relikwie_Buddy_w_Kushinagarze_(50-0_p.n.e.)_-_w%C5%82%C3%B3cznie.jpg]][[Plik:Pitalkhorā, Mahāraṣṭra, wejście do jaskini nr 4, strzegący żołnierze (dvārapāla) (100-70 p.n.e.).jpg|mały|Pitalkhorā, Mahāraṣṭra, wejście do jaskini nr 4, strzegący żołnierze (dvārapāla) (100-70 p.n.e.) (źródło: [[commons:File:Soldier_statue_guarding_Buddhist_cave_Pitalkhora.jpg|wikimedia]]).]]Przedstawienia na reliefach ukazują liczne możliwe kształty i wielkości indyjskich tarcz: od małych okrągłych, po spore prostokątne chroniące większość postaci wojownika. | ||
| Line 93: | Line 65: | ||
Włócznicy na reliefie z Sanchi chronią się prostokątnymi tarczami zakończonymi owalnym łukiem na szczycie. Za ich plecami kryją się łucznicy. | Włócznicy na reliefie z Sanchi chronią się prostokątnymi tarczami zakończonymi owalnym łukiem na szczycie. Za ich plecami kryją się łucznicy. | ||
|- | |- | ||
|Niewielkie okrągłe puklerze używane na reliefie z Lahore (nawrócenie Angulimali) podczas walki mieczem są najbardziej typową indyjską tarczą. Przetrwa ona całe wieki. Lekka i poręczna stanowiła nieodzowną ochronę podczas starcia wręcz. | |[[Plik:Nawrócenie Angulimali, muzeum Lahore, I w. (zdjęcie A.Babkiewicz 2018)..jpg|mały|Nawrócenie Angulimali, muzeum Lahore, I w. (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).]][[Plik:Atak Mary II-III w., Lahore Museum (zdjęcie A.Babkiewicz 2018) - tarcza.jpg|mały|Atak Mary, muzeum Lahore, II-III w. (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).]]Niewielkie okrągłe puklerze używane na reliefie z Lahore (nawrócenie Angulimali) podczas walki mieczem są najbardziej typową indyjską tarczą. Przetrwa ona całe wieki. Lekka i poręczna stanowiła nieodzowną ochronę podczas starcia wręcz. | ||
Na reliefie przedstawiającym atak Mary widoczne są dwie tarcze. Jedna typu puklerz i druga niewielka pawęż stojąca u stóp rycerza. | Na reliefie przedstawiającym atak Mary widoczne są dwie tarcze. Jedna typu puklerz i druga niewielka pawęż stojąca u stóp rycerza. | ||
|} | |} | ||
Revision as of 02:27, 10 July 2021
Informacje wstępne
Tarcza była ważnym elementem broni ochronnej. Dawała zasłonę przed strzałami, pociskami miotanymi ręką czy procą oraz przed ciosami miecza i broni drzewcowej. Często sama tarcza była używana jako broń – można było nią popychać przeciwnika lub uderzając kantem złamać jego kończynę. Najstarsze tarcze wykonane były z drewna i skóry. Używano skóry bawoła, nosorożca, krokodyla lub skorup żółwia. W konstrukcji lekkich tarcz wykorzystywano trzcinę i bambus[1]. Tarcze różnią się wielkością i kształtem. Najpopularniejsze to:
| hoplon / aspis (gr.) | [[Plik:Amphora warriors Louvre E866.jpg|mały|Amfora czarnofigurowa, Attyka 570-565 p.n.e. (źródło: wikimedia).]][[Plik:Ancile, Nordisk familjebok.png|mały|Wyobrażenie Ancile (źródło: wikimedia).]]Grecka okrągła tarcza stosowana przez hoplitów pomiędzy VII-III w. p.n.e. Drewno dębowe pokryte skórą, wzmocnione na krawędziach i w środku brązem.
|
| pelta (gr) | [[Plik:Panther peltast Louvre MNE1325.jpg|mały|Peltasta walczący, kufel z Attyki (źródło: wikimedia).]]Tarcza piechoty greckiej, czyli peltastów. Wykonana z wikliny, przypominająca kształtem półksiężyc. Grecy przypisywali ją Amazonkom. |
| kałkan (tur.) | mały|Kałkan, Muzeum Wojska Polskiego (źródło: [http://www.muzeumwp.pl/emwpaedia/kalkan-bojowy.php muzeumwp.pl]).Lekka, okrągła, silnie wypukła; stosowana w Turcji, Persji, Indiach, Chinach. Wykonana z plecionki, w środkowej części metalowe umbo, podbijana od wewnątrz suknem. |
| sipar / dhal (pers.) | mały|Sipar, muzeum w Lahore (źródło: A.Babkiewicz 2018).Stalowa, kolista, wypukła, z płaskim brzegiem i czterema nitami. Stosowana w Persji, Turcji i Indiach. |
| puklerz | [[Plik:Buckler b (PSF).jpg|mały|Puklerz, przód i wnętrze (źródło: wikimedia).]]Bouclier (fr.) – niewielka, okrągła, w całości z metalu, wybrzuszony sferyczny środek. |
| pawęż | mały|Pawęż krzyżacka, wysokość 125 cm, Muzeum Wojska Polskiego, (źródło: [http://www.muzeumwp.pl/emwpaedia/pawez-krzyzacka.php muzeumwp.pl]).Pavese (wł.) – prostokątna, wysoka, duża, ciężka. Używana przez piechotę. |
Historia
Późny okres harappański (1900-1300 p.n.e.) |
| mały|Tarcze z Sinauli (źródło: Jain i Jain 2018:210[2] oraz slajd z [https://www.youtube.com/watch?v=jU5SMcKePp0 prezentacji Dr. Manjul).]W grobowcach w Sinauli odnaleziono tarcze kształtu ósemki. Były one zdobione ukośnymi czworokątami z gwiazdami wewnątrz, kółkami tworzącymi linie wzdłuż obręczy i wzmacniane strzałkowatymi kształtami. Ich wysokość przekraczała 75 cm. |
Reliefy neoasyryjskie (883-631 p.n.e.) |
| mały|Tarcze asyryjskie (źródło: Dezso, 2012, ilustracje uzupełniające)[3].Wojska asyryjskie stosowały wiele rodzajów tarcz. Były zarówno małe okrągłe tarcze typu puklerz, jak i duże pawęże. Odnajdujemy też na reliefach bogato zdobione tarcze z kolcami i głową tygrysa pośrodku umbo.
|
Reliefy Achemenidów (559-330 p.n.e.) |
| mały|Persepolis (1933 r). Oriental Institute of the University of Chicago (źródło: [https://www.nytimes.com/2018/07/23/arts/design/judge-orders-return-of-ancient-limestone-relief-to-iran.html www.nytimes.com]).Na reliefach z Persepolis widzimy owalne tarcze z dwoma okrągłymi otworami. Otwory służyły poprawieniu wizji chroniącego się wojownika.
|
Tarcze greckie (550 p.n.e.) |
| [[Plik:Hoplitodromos Staatliche Antikensammlungen 1471.jpg|mały|Hoplitodromos (bieg w zbroi), grecka amfora z Vulci, 550 r. p.n.e. (źródło: wikimedia).]]Grecy umieszczali na swych tarczach godła (epizema), co zdaje się być poświadczone również w MBh, np. tarcza Dźajadrathy nosi na sobie godło pawia albo jest przyozdobiona jego piórami (barhiṇa-mahā-vāja, 7.13.57). |
Rzeźba i artefakty od Mauriów do Kuszanów (320 p.n.e.-267 n.e.) |
| mały|Muzeum Taksili, Sirkap, tarcze, II p.n.e.-II n.e. (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).W Sirkap (Taksila) odnaleziono okrągłe tarcze typu puklerz oraz mniejsze, które mogły być umbo mocowanymi do większego stelaża. |
| [[Plik:Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze (50-0 p.n.e.) - włócznie.jpg|mały|Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze (50-0 p.n.e.) (źródło: wikimedia).|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:Sanchi,_brama_po%C5%82udniowa,_wojna_o_relikwie_Buddy_w_Kushinagarze_(50-0_p.n.e.)_-_w%C5%82%C3%B3cznie.jpg]][[Plik:Pitalkhorā, Mahāraṣṭra, wejście do jaskini nr 4, strzegący żołnierze (dvārapāla) (100-70 p.n.e.).jpg|mały|Pitalkhorā, Mahāraṣṭra, wejście do jaskini nr 4, strzegący żołnierze (dvārapāla) (100-70 p.n.e.) (źródło: wikimedia).]]Przedstawienia na reliefach ukazują liczne możliwe kształty i wielkości indyjskich tarcz: od małych okrągłych, po spore prostokątne chroniące większość postaci wojownika.
Prostokątna tarcza żołnierza strzegącego wejścia w Pitalkhorā ozdobiona jest na jednej strony frędzlami, z drugiej posiada zdobny pas. Dziwi jej prostota – mógł to być kawałek prostej deski.
|
| mały|Nawrócenie Angulimali, muzeum Lahore, I w. (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).mały|Atak Mary, muzeum Lahore, II-III w. (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).Niewielkie okrągłe puklerze używane na reliefie z Lahore (nawrócenie Angulimali) podczas walki mieczem są najbardziej typową indyjską tarczą. Przetrwa ona całe wieki. Lekka i poręczna stanowiła nieodzowną ochronę podczas starcia wręcz.
|
Dodatkowe informacje z subkontynentu indyjskiego
Kauṭilya (Arthaśāstra 2.18.16-17) zajmuje się zbroją i jej częściami. Druga część strofy siedemnastej zdaje się wymieniać różne rodzaje tarcz. Choć lista terminów jest daleka od przejrzystości możemy z niej wnioskować, że autor zna tarcze wykonane z różnych materiałów i o rozmaitych kształtach:
- peṭī-carman – kosz i skóra (?) (kom. tarcza z drewna i skóry; rękawice),
- hasti-karṇa – „ucho słonia” (kom. tarcza ochronna),
- tāla-mūla – „korzeń palmy” (kom. tarcza szeroka u dołu, wąska u góry),
- dhamanikā –rura / żyła (?) (kom. skórzany mieszek),
- kapāṭa – drzwi (?),
- kiṭikā – „świniowe” (?) (kom. lekka tarcza z plecionki trzcinowej i skóry),
- apratihata – „niezniszczalny” (kom. zbroja słoniowa: hastivāraka; rękawica: hastavāraka),
- balāhakānta – „chmuro-kres” (kom. jak apratihata, tylko z żelaznymi pasami na końcach; wariant tekstu: varāhakānta – „ulubione przez wieprza”).
Określenia na tarczę w MBh
| tarcze | ||
| nazwa sanskrycka | liczba wzmianek w MBh | tłumaczenie terminu |
| carman | 163 | „skórzana” |
| śarāvara | 10 | „strzałochron” |
| phalaka | 7 | „płyta” |
| śarāvarṇa | 2 | „strzałochron” |
Tekst często mówi o ozdobach umieszczanych na tarczy. Zdobiły ją gwiazdy (anekatāra) lub dzwoneczki (kiṅkiṇī-śata-jālavat). Mogła też nosić na sobie godło, np. tarcza Dźajadrathy zdaje się nosić wizerunek pawia (barhiṇa-mahā-vāja).d
Przypisy
- ↑ Paul, E. J. (2005). Arms and Armour: Traditional Weapons of India (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books, p. 120.
- ↑ Jain, A. R., & Jain, A. (2018). Harappan Civilisation (Kitabwale).
- ↑ Dezso, T. (2012). Tamas Dezso: The Assyrian Army I/1-2. The Structure of the Neo-Assyrian Army. 1. Infantry 2. Cavalry and Chariotry (1st Edition).
![mały|Kałkan, Muzeum Wojska Polskiego (źródło: [http://www.muzeumwp.pl/emwpaedia/kalkan-bojowy.php muzeumwp.pl]).](/index.php?title=Plik:Kalkan-bojowy,102,duzy.jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
..jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
.jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
![mały|Pawęż krzyżacka, wysokość 125 cm, Muzeum Wojska Polskiego, (źródło: [http://www.muzeumwp.pl/emwpaedia/pawez-krzyzacka.php muzeumwp.pl]).](/index.php?title=Plik:Pawez-krzyzacka,85,duzy.jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
![mały|Persepolis (1933 r). Oriental Institute of the University of Chicago (źródło: [https://www.nytimes.com/2018/07/23/arts/design/judge-orders-return-of-ancient-limestone-relief-to-iran.html www.nytimes.com]).](/index.php?title=Plik:Persepolis_(1933_r)._Oriental_Institute_of_the_University_of_Chicago.jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
_-_tarcze.jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
_-_w%C5%82%C3%B3cznie.jpg){kind=link}
..jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
_-_tarcza.jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}