Category:Flora: Difference between revisions

Kategoryzacja roślin w MBh

Bardowie MBh żyli wśród roślin. Świadczy o tym bogata terminologia określająca drzewa, krzewy, zioła, kwiaty i owoce. Niestety poza nazwami roślinność ta nie jest przedstawiona w utworze, a przy jej identyfikacji musimy podpierać się późniejszymi tekstami, szczególnie o charakterze medycznym. Słuchacz również był zaznajomiony ze złożoną symboliką roślinną, którą możemy rekonstruować analizując metafory wykorzystujące florę. Polskie powiedzenie „wysoki jak brzoza” zapewne w Indiach brzmiałoby „wysoki jak palma winna”, zamiast chodzić po jagody asceta indyjski wybrał by się po owoce głożyny, dumanie pod lipą zastąpiłby medytacją pod drzewem aśwatha, a romantyczna schadzka odbyła by się pod drzewem aśoka. Zapewne zalotna kochanka nie czekałaby nań z różą lecz bawiła się łodygą kwiatu lotosu.

Barwy kwiatów dawały podstawy do nazewnictwa kolorów, czym częściowo zajęliśmy się w rozdziale poświęconym umaszczeniu koni. Niektóre rośliny dały nazwy mitycznym lądom (Jambū, Plakṣa, Śālmala, Kuśa, Śāka, Puṣkara) czy górom (Nilā, Kesarin), co omawiamy w rozdziałach poświęconych kosmologii.

Niektóre drzewa, zwłaszcza figowce, cieszyły się zawsze w Indiach wielką estymą. Ich świętość mogła wynikać ze związku z określonymi bogami, bóstwami opiekuńczymi, funkcją w rytuale lub wydarzeniami, które się pod nimi rozegrały. W MBh zachował się w formie szczątkowej mit Drzewa Życia rosnącego w środku świata. Wprawdzie w czasie powstawania eposu jego miejsce zajęła góra Meru, ale w niektórych fragmentach da się zauważyć, że to drzewo dźambu wpierw zajmowało jej miejsce (6.8.18-25). Mityczny świat MBh porastają liczne lasy i ogromne drzewa. Na północ od Meru rośnie las drzew karnika (karṇikā), a w dzielnicy Bhadraśwa (wschód od Meru) znajduje się las drzew śala oraz i wielki czarny mangowiec (kālāmra 6.8.13).

Cały czas żywy jest obraz świata jako drzewa rosnącego korzeniami ku górze. Tym drzewem jest aśwatha, którego korzenie przybyszowe zwisają w dół ku ziemi tworząc skomplikowaną plątaninę konarów, gałęzi i korzeni. Bardowie radzą ścięcie drzewa-świata i poszukiwanie wyzwolenia poza nim (BhG 15.1-4). W kontekście kosmologicznym wykorzystywany jest również motyw lotosu, którego łodyga wyrasta z pępka śpiącego Wisznu. Na kwiecie rodzi się Brahma, a w łodydze mają znajdować się wszystkie światy. Ten koncept zostanie rozwinięty w puranach, ale pojawia się już w MBh.

Za bogactwem terminologii określającej florę nie idzie jej systematyczna taksonomia, jednak twórcy eposu dostrzegają konieczność podzielenia świata roślin na większe kategorie. Wyraz tego dają we fragmentach porządkujących świat. Zgodnie z MBh (1.60.66) siedem owocujących drzew rodzi się z Anali (Analā), córki krowy spełniającej życzenia (Surabhi). W tym miejscu tekst z poza wydania krytycznego wprowadza postać bogini Wilgoci (Irā – płyn), która rodzi trzy córki: Pnącze (Latā), Wzrastająca (Āruhā), Kiełkująca (Virūdhā). One to dają narodziny wszelkim roślinom (vanaspati, vṛkṣa, vīrudh). W tym miejscu autor wprowadza podział na:

1. drzewa owocujące bez kwiatów (vanaspati),
2. drzewa kwitnące (vṛkṣa).

Dalej wymienia pięć innych kategorii roślin: latā, gulma, vallī, tvaksāra, tṛna.

Podobny podział jest przedstawiony w sekcji poświęconej strukturze świata (jambūkhaṇḍanirmāṇa). Sandźaja proponuje tam następującą systematykę świata istot nieruchomych (sthāvara) rosnących z nasienia (6.5.17):

• drzewa (vṛkṣa),
• kępy (gulma),
• pnącza (latā),
• rośliny zielne (vallī),
• trawy (tṛṇa),

• rośliny twardołodygowe (tvaksāra).

Komentarz Nilakanthy (Nīlakaṇṭha) do tej strofy wyjaśnia: „drzewa takie jak aśwatha (aśvatha), kępy (gulma) jak kuśa i kaśa (kuśa, kāśa), pnącza (latā) rośliny wspinające się po drzewach np. gudući (guḍūcī), rośliny zielne (valli) rosnące bezpośrednio w ziemi, które istnieją tylko jeden rok, np. dynia (kūṣmāṇḍa)”.

Fragment nastręcza sporo problemów. Nie wiemy jak odróżnić kępy od traw. Rośliny o twardej (sāra) skórze (tvac) najczęściej interpretowane są jako bambusy, ale te również można zaliczyć do kęp. Mimo tych niepewności mamy tu do czynienia z początkiem systematyki, namysłem nad strukturą świata przyrody. Podział jest dość złożony, bierze pod uwagę wielkość roślin (drzewa i rośliny zielne), kształt łodygi (pnącza i trawy), sposób wyrastania (drzewa i kępy), a nawet sposób owocowania (z kwiatami i bez). Bardowie podkreślają związek roślinności z wodą (matką jest wilgoć – Irā), a w innych miejscach z dostarczającym soki księżycem.