Carman – tarcza: Difference between revisions

From en-MahabharataWiki
Jump to navigationJump to search
imported>AndBab
(Utworzono nową stronę "== '''Informacje wstępne''' == Tarcza była ważnym elementem broni ochronnej. Dawała zasłonę przed strzałami, pociskami miotanymi ręką czy procą oraz przed cios...")
 
imported>AndBab
 
(13 intermediate revisions by the same user not shown)
Line 1: Line 1:
== '''Informacje wstępne''' ==
== Informacje wstępne ==
Tarcza była ważnym elementem broni ochronnej. Dawała zasłonę przed strzałami, pociskami miotanymi ręką czy procą oraz przed ciosami miecza i broni drzewcowej. Często sama tarcza była używana jako broń – można było nią popychać przeciwnika lub uderzając kantem złamać jego kończynę. Najstarsze tarcze wykonane były z drewna i skóry. Używano skóry bawoła, nosorożca, krokodyla lub skorup żółwia. W konstrukcji lekkich tarcz wykorzystywano trzcinę i bambus (Paul 2005:120). Tarcze różnią się wielkością i kształtem. Najpopularniejsze to:
Tarcza była ważnym elementem broni ochronnej. Dawała zasłonę przed strzałami, pociskami miotanymi ręką czy procą oraz przed ciosami miecza i broni drzewcowej. Często sama tarcza była używana jako broń – można było nią popychać przeciwnika lub uderzając kantem złamać jego kończynę. Najstarsze tarcze wykonane były z drewna i skóry. Używano skóry bawoła, nosorożca, krokodyla lub skorup żółwia. W konstrukcji lekkich tarcz wykorzystywano trzcinę i bambus<ref>Paul, E. J. (2005). ''Arms and Armour: Traditional Weapons of India'' (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books, p. 120.</ref>. Tarcze różnią się wielkością i kształtem. Najpopularniejsze to:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''hoplon / aspis (gr.)'''
! style="text-align: center;"|'''hoplon/aspis (gr.)'''
|Grecka okrągła tarcza stosowana przez hoplitów pomiędzy VII-III w.  p.n.e. Drewno dębowe pokryte skórą, wzmocnione na krawędziach i w środku brązem.
|[[Plik:Amphora warriors Louvre E866.jpg|mały|150x150px|Amfora czarnofigurowa, Attyka 570-565 p.n.e. (źródło: [[commons:File:Amphora_warriors_Louvre_E866.jpg|wikimedia]]).]][[Plik:Ancile, Nordisk familjebok.png|mały|265x265px|Wyobrażenie Ancile (źródło: [[commons:File:Ancile,_Nordisk_familjebok.png|wikimedia]]).|alt=]]


* grecka okrągła tarcza stosowana przez hoplitów pomiędzy VII-III w.  p.n.e.
* drewno dębowe pokryte skórą, wzmocnione na krawędziach i w środku  brązem
* stosowano też tarczę z wcięciami albo w kształcie ósemki, która ułatwiała manipulowanie włócznią
* taką tarczą z wycięciami miała być sławna Ancile
|-
! style="text-align: center;"|'''pelta (gr)'''
|[[Plik:Panther peltast Louvre MNE1325.jpg|mały|150x150px|Peltasta  walczący, kufel z Attyki (źródło: [[commons:File:Panther_peltast_Louvre_MNE1325.jpg|wikimedia]]).]]


Stosowano też tarczę z wcięciami albo w kształcie ósemki, która ułatwiała manipulowanie włócznią. Taką tarczą miała być sławna Ancile.
* tarcza piechoty greckiej, czyli peltastów
|  
* wykonana z wikliny,  przypominająca kształtem półksiężyc
* Grecy przypisywali ją Amazonkom
|-
! style="text-align: center;"|'''kałkan (tur.)'''
|[[Plik:Kalkan-bojowy,102,duzy.jpg|mały|150x150px|Kałkan, Muzeum Wojska Polskiego (źródło: [http://www.muzeumwp.pl/emwpaedia/kalkan-bojowy.php muzeumwp.pl]).]]


Amfora czarnofigurowa, Attyka 570-565 p.n.e. źródło: <nowiki>https://pl.wikipedia.org/wiki/Hoplon</nowiki>
* lekka, okrągła, silnie wypukła
 
* stosowana w Turcji, Persji, Indiach, Chinach
Wyobrażenie  Ancile, źródło:
* wykonana z plecionki, w środkowej części metalowe '''umbo'''
* podbijana od wewnątrz suknem
|-
! style="text-align: center;"|'''sipar/dhal (pers.)'''
|[[Plik:Sipar, muzeum w Lahore (źródło A.Babkiewicz 2018)..jpg|mały|150x150px|Sipar, muzeum w Lahore (źródło: A.Babkiewicz 2018).]]


<nowiki>https://pl.wikipedia.org/wiki/Ancile</nowiki>
* stalowa, kolista, wypukła, z płaskim brzegiem i czterema nitami
* stosowana w Persji, Turcji i Indiach
|-
|-
|'''pelta (gr)'''
! style="text-align: center;"|'''puklerz'''  
|Tarcza piechoty greckiej, czyli peltastów. Wykonana z wikliny,  przypominająca kształtem półksiężyc. Grecy przypisywali ją Amazonkom.
|[[Plik:Buckler b (PSF).jpg|mały|150x150px|Puklerz,  przód i wnętrze (źródło: [[commons:File:Buckler_b_(PSF).jpg|wikimedia]]).]]
|Peltasta  walczący, kufel z Attyki, źródło:


<nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Peltast</nowiki>
* bouclier (fr.) – niewielka, okrągła, w całości z metalu
|-
* wybrzuszony sferyczny środek.
|'''kałkan  (tur.)'''
|Lekka, okrągła, silnie wypukła; stosowana w Turcji, Persji,  Indiach, Chinach. Wykonana z plecionki, w środkowej części metalowe '''umbo''', podbijana od wewnątrz suknem.
|Muzeum  Wojska Polskiego, źródło: <nowiki>http://www.muzeumwp.pl/emwpaedia/kalkan-bojowy.php</nowiki>
|-
|'''sipar /  dhal (pers.)'''
|Stalowa, kolista, wypukła, z płaskim brzegiem i czterema nitami.  Stosowana w Persji, Turcji i Indiach.
|Sipar, muzeum w Lahore, źródło: zdjęcie autora.
|-
|-
|'''puklerz'''  
! style="text-align: center;"|'''pawęż'''  
|Bouclier (fr.) – niewielka, okrągła, w całości z metalu,  wybrzuszony sferyczny środek.
|[[Plik:Pawez-krzyzacka,85,duzy.jpg|mały|304x304px|Pawęż  krzyżacka, wysokość 125 cm, Muzeum Wojska Polskiego, (źródło: [http://www.muzeumwp.pl/emwpaedia/pawez-krzyzacka.php muzeumwp.pl]).|alt=]]
|Puklerz, przód i wnętrze, źródło:


<nowiki>https://pl.wikipedia.org/wiki/Puklerz</nowiki>
* pavese (wł.)  
|-
* prostokątna, wysoka, duża, ciężka
|'''pawęż'''
* używana przez  piechotę
|Pavese (wł.) – prostokątna, wysoka, duża, ciężka. Używana przez  piechotę.
|Pawęż  krzyżacka, wysokość 125 cm, Muzeum Wojska Polskiego, źródło: <nowiki>http://www.muzeumwp.pl/emwpaedia/pawez-krzyzacka.php</nowiki>
|}
|}


== '''Historia''' ==
== Historia ==
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
| colspan="2" |
! style="text-align: center;"|
=== '''Późny okres  harappański''' (1900-1300 p.n.e.) ===
=== Późny okres  harappański (1900-1300 p.n.e.) ===
|-
|-
|W grobowcach w Sinauli odnaleziono tarcze kształtu ósemki. Były  one zdobione ukośnymi czworokątami z gwiazdami wewnątrz, kółkami tworzącymi  linie wzdłuż obręczy i wzmacniane strzałkowatymi kształtami. Ich wysokość  przekraczała 75 cm.
|[[Plik:Tarcze z Sinauli.jpg|mały|200x200px|Tarcze z Sinauli (źródło: Jain  i Jain 2018:210<ref>Jain, A. R., & Jain, A. (2018). ''Harappan Civilisation'' (Kitabwale).</ref> oraz slajd z [https://www.youtube.com/watch?v=jU5SMcKePp0 prezentacji Dr. Manjul).]|alt=]]
|     '''      '''   
 
Tarcze z Sinauli, źródło: (Jain  i Jain 2018:210)


oraz slajd z prezentacji Dr. Manjul (ASI):  <nowiki>https://www.youtube.com/watch?v=jU5SMcKePp0</nowiki>
* w grobowcach w Sinauli odnaleziono tarcze kształtu ósemki
* były one zdobione ukośnymi czworokątami z gwiazdami wewnątrz, kółkami tworzącymi linie wzdłuż obręczy
* były również wzmacniane strzałkowatymi kształtami
* ich wysokość  przekraczała 75 cm
|-
|-
| colspan="2" |
! style="text-align: center;"|
=== '''Reliefy neoasyryjskie''' (883-631 p.n.e.) ===
=== Reliefy neoasyryjskie (883-631 p.n.e.) ===
|-
|-
|Wojska asyryjskie stosowały wiele  rodzajów tarcz. Były zarówno małe okrągłe tarcze typu puklerz, jak i duże  pawęże. Odnajdujemy też na reliefach bogato zdobione tarcze z kolcami i głową  tygrysa pośrodku umbo.
|[[Plik:Tarcze asyryjskie, Layard..jpg|mały|247x247px|Tarcze asyryjskie (źródło: Dezso, 2012, ilustracje uzupełniające)<ref>Dezso, T. (2012). ''Tamas Dezso: The Assyrian Army I/1-2. The Structure of the Neo-Assyrian Army. 1. Infantry 2. Cavalry and Chariotry'' (1st Edition).</ref>.|alt=]]
 
 
Tarcza była podstawową bronią ochronną  piechoty i innych formacji. Zdarza się, że z rydwannikiem na platformie  rydwanu stoi aż dwóch tarczowników. Puklerze, gdy ich nie używano, noszono na  plecach.
|
 
 


źródło: (Dezso 2012): ilustracje uzupełniające.
* wojska asyryjskie stosowały wiele rodzajów tarcz
* były zarówno małe okrągłe tarcze typu puklerz, jak i duże  pawęże
* odnajdujemy też na reliefach bogato zdobione tarcze z kolcami i głową  tygrysa pośrodku umbo
* tarcza była podstawową bronią ochronną  piechoty i innych formacji
* zdarza się, że z rydwannikiem na platformie  rydwanu stoi aż dwóch tarczowników
* puklerze, gdy ich nie używano, noszono na  plecach
|-
|-
| colspan="2" |
! style="text-align: center;"|
=== '''Reliefy Achemenidów''' (559-330 p.n.e.) ===
=== Reliefy Achemenidów (559-330 p.n.e.) ===
|-
|-
|Na reliefach z Persepolis widzimy owalne tarcze z dwoma okrągłymi otworami. Otwory służyły poprawieniu wizji  chroniącego się wojownika.
|[[Plik:Persepolis (1933 r). Oriental Institute of the University of Chicago.jpg|mały|200x200px|Persepolis (1933 r). Oriental Institute of the University of Chicago (źródło: [https://www.nytimes.com/2018/07/23/arts/design/judge-orders-return-of-ancient-limestone-relief-to-iran.html www.nytimes.com]).|alt=]]
 


Wariantami takiej tarczy są tarcze z  wyciętymi bokami oraz tarcza ósemkowa. Wycięcia służyły zwiększeniu zakresu  ruchów włóczni.
* na reliefach z Persepolis widzimy owalne  tarcze z dwoma okrągłymi otworami
|Persepolis (1933 r). Oriental Institute of the  University of Chicago, źródło: <nowiki>https://www.nytimes.com/2018/07/23/arts/design/judge-orders-return-of-ancient-limestone-relief-to-iran.html</nowiki>
* otwory służyły poprawieniu wizji  chroniącego się wojownika
* wariantami takiej tarczy są tarcze z  wyciętymi bokami oraz tarcza ósemkowa
* wycięcia służyły zwiększeniu zakresu  ruchów włóczni
|-
|-
| colspan="2" |
! style="text-align: center;"|
=== '''Tarcze  greckie''' (550 p.n.e.) ===
=== Tarcze  greckie (550 p.n.e.) ===
|-
|-
|Grecy umieszczali na swych tarczach godła (epizema), co zdaje się być poświadczone również w MBh, np. tarcza  Dźajadrathy nosi na sobie godło pawia albo jest przyozdobiona jego piórami (''barhiṇa-mahā-vāja'') (MBh 7.13.57).
|[[Plik:Hoplitodromos Staatliche Antikensammlungen 1471.jpg|mały|168x168px|Hoplitodromos (bieg w zbroi), grecka  amfora z Vulci,  550 r. p.n.e. (źródło: [[commons:File:Hoplitodromos_Staatliche_Antikensammlungen_1471.jpg|wikimedia]]).|alt=]]
|Hoplitodromos (bieg w zbroi), grecka  amfora z Vulci,  550 r. p.n.e., źródło:  <nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Aspis</nowiki>
 
* Grecy umieszczali na swych tarczach godła (epizema)
* praktyka ta zdaje się być poświadczone również w MBh
* tarcza  Dźajadrathy nosi na sobie godło pawia albo jest przyozdobiona jego piórami (''barhiṇa-mahā-vāja,'' 7.13.57)
|-
|-
| colspan="2" |
! style="text-align: center;"|
=== '''Rzeźba i artefakty od Mauriów do Kuszanów''' (320 p.n.e.-267 n.e.) ===
=== Rzeźba i artefakty od Mauriów do Kuszanów (320 p.n.e.-267 n.e.) ===
|-
|-
|W Sirkap (Taksila) odnaleziono okrągłe  tarcze typu puklerz oraz mniejsze, które mogły być umbo mocowanymi do  większego stelaża.
|[[Plik:Muzeum Taksili, Sirkap, tarcze, II p.n.e.-II n.e. (zdjęcie A.Babkiewicz 2018) - tarcze.jpg|mały|200x200px|Muzeum Taksili, Sirkap, tarcze, II p.n.e.-II  n.e. (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).|alt=]]
|Muzeum Taksili, Sirkap, tarcze, II p.n.e. – II  n.e., źródło: zdjęcie autora.
 
* w Sirkap (Taksila) odnaleziono okrągłe  tarcze typu puklerz
* mniejsze tarcze, mogły być umbo mocowanymi do  większego stelaża
|-
|-
|Przedstawienia na reliefach ukazują liczne możliwe kształty i wielkości indyjskich tarcz: od małych okrągłych, po spore prostokątne chroniące większość postaci wojownika.
|[[Plik:Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze (50-0 p.n.e.) - włócznie.jpg|mały|200x200px|Sanchi, brama południowa, wojna o  relikwie Buddy w Kushinagarze (50-0 p.n.e.) (źródło: [[commons:File:War_of_the_Relics_of_the_Buddha_Sanchi_Stupa_1Southern_Gateway.jpg|wikimedia]]).|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:Sanchi,_brama_po%C5%82udniowa,_wojna_o_relikwie_Buddy_w_Kushinagarze_(50-0_p.n.e.)_-_w%C5%82%C3%B3cznie.jpg|alt=]][[Plik:Pitalkhorā, Mahāraṣṭra, wejście do jaskini nr 4, strzegący żołnierze (dvārapāla) (100-70 p.n.e.).jpg|mały|369x369px|Pitalkhorā, Mahāraṣṭra, wejście do jaskini nr 4,  strzegący żołnierze (dvārapāla) (100-70 p.n.e.) (źródło: [[commons:File:Soldier_statue_guarding_Buddhist_cave_Pitalkhora.jpg|wikimedia]]).|alt=]]


 
* przedstawienia na reliefach ukazują liczne możliwe kształty i wielkości indyjskich tarcz
Prostokątna tarcza żołnierza strzegącego wejścia w Pitalkhorā ozdobiona jest na jednej strony frędzlami, z  drugiej posiada zdobny pas. Dziwi jej prostota – mógł to być kawałek prostej  deski.
* są tam tarcze od małych okrągłych, po spore prostokątne chroniące większość postaci wojownika
 
* prostokątna tarcza żołnierza strzegącego wejścia w Pitalkhorā ozdobiona jest na jednej strony frędzlami, z  drugiej posiada zdobny pas
 
* dziwi jej prostota – mógł to być kawałek prostej  deski
Włócznicy na reliefie z Sanchi chronią się prostokątnymi tarczami zakończonymi owalnym łukiem na szczycie. Za ich  plecami kryją się łucznicy.
* włócznicy na reliefie z Sanchi chronią się prostokątnymi tarczami zakończonymi owalnym łukiem na szczycie
|  
* za ich  plecami kryją się łucznicy
 
Pitalkhorā, Mahāraṣṭra, wejście do jaskini nr 4,  strzegący żołnierze (dvārapāla) (100-70 p.n.e.) (źródło: <nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Pitalkhora</nowiki>).
 
Sanchi, stupa nr 1, brama południowa, wojna o  relikwie Buddy w Kushinagarze (50-0 p.n.e.) (źródło: <nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Sanchi</nowiki>).
|-
|-
|Niewielkie okrągłe puklerze używane na  reliefie z Lahore (nawrócenie Angulimali) podczas walki mieczem są  najbardziej typową indyjską tarczą. Przetrwa ona całe wieki. Lekka i poręczna  stanowiła nieodzowną ochronę podczas starcia wręcz.
|[[Plik:Nawrócenie Angulimali, muzeum Lahore, I w. (zdjęcie A.Babkiewicz 2018)..jpg|mały|150x150px|Nawrócenie Angulimali, muzeum Lahore, I w.  (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).]][[Plik:Atak Mary II-III w., Lahore Museum (zdjęcie A.Babkiewicz 2018) - tarcza.jpg|mały|247x247px|Atak Mary, muzeum Lahore, II-III w. (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).|alt=]]
 
 
Na reliefie przedstawiającym atak Mary widoczne są dwie tarcze. Jedna typu puklerz i druga niewielka pawęż stojąca u  stóp rycerza.
|
 


Nawrócenie Angulimali, muzeum Lahore, I w.  (źródło: zdjęcie autora).
* niewielkie okrągłe puklerze używane na reliefie z Lahore (nawrócenie Angulimali) podczas walki mieczem
 
* są to najbardziej typowe indyjskie tarczek, które przetrwają całe wieki
Atak Mary, muzeum Lahore, II-III w. (źródło:  zdjęcie autora).
* lekkie i poręczne  stanowiły nieodzowną ochronę podczas starcia wręcz
* na reliefie przedstawiającym atak Mary widoczne są dwie tarcze
* jedna typu puklerz i druga niewielka pawęż stojąca u stóp rycerza
|}
|}


== '''Dodatkowe informacje z subkontynentu indyjskiego''' ==
== Dodatkowe informacje z subkontynentu indyjskiego ==
''Kauṭilya'' (''Arthaśāstra'' 2.18.16-17) zajmuje się zbroją i jej częściami. Druga część strofy siedemnastej zdaje się wymieniać różne rodzaje tarcz. Choć lista terminów jest daleka od przejrzystości możemy z niej wnioskować, że autor zna tarcze wykonane z różnych materiałów i o rozmaitych kształtach:
''Kauṭilya'' (''Arthaśāstra'' 2.18.16-17) zajmuje się zbroją i jej częściami. Druga część strofy siedemnastej zdaje się wymieniać różne rodzaje tarcz. Choć lista terminów jest daleka od przejrzystości możemy z niej wnioskować, że autor zna tarcze wykonane z różnych materiałów i o rozmaitych kształtach:


- ''peṭī-carman'' – kosz i skóra (?) (kom. tarcza z drewna i skóry; rękawice),
* ''peṭī-carman'' – kosz i skóra (?) (kom. tarcza z drewna i skóry; rękawice),
* ''hasti-karṇa'' – „ucho słonia” (kom. tarcza ochronna),
* ''tāla-mūla'' – „korzeń palmy” (kom. tarcza szeroka u dołu, wąska u góry),
* ''dhamanikā'' –rura / żyła (?) (kom. skórzany mieszek),
* ''kapāṭa'' – drzwi (?),
* ''kiṭikā'' – „świniowe” (?) (kom. lekka tarcza z plecionki trzcinowej i skóry),
* ''apratihata'' – „niezniszczalny” (kom. zbroja słoniowa: ''hastivāraka''; rękawica: ''hastavāraka''),


- ''hasti-karṇa'' – „ucho słonia” (kom. tarcza ochronna),
* ''balāhakānta'' – „chmuro-kres” (kom. jak ''apratihata'', tylko z żelaznymi pasami na końcach; wariant tekstu: ''varāhakānta'' – „ulubione przez wieprza”).


- ''tāla-mūla'' – „korzeń palmy” (kom. tarcza szeroka u dołu, wąska u góry),
=== Określenia na tarczę w MBh ===
 
- ''dhamanikā'' –rura / żyła (?) (kom. skórzany mieszek),
 
- ''kapāṭa'' – drzwi (?),
 
- ''kiṭikā'' – „świniowe” (?) (kom. lekka tarcza z plecionki trzcinowej i skóry),
 
- ''apratihata'' – „niezniszczalny” (kom. zbroja słoniowa: ''hastivāraka''; rękawica: ''hastavāraka''),
 
- ''balāhakānta'' – „chmuro-kres” (kom. jak ''apratihata'', tylko z żelaznymi pasami na końcach; wariant tekstu: ''varāhakānta'' – „ulubione przez wieprza”).
 
=== '''Określenia na tarczę w MBh''' ===
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
| colspan="3" |'''tarcze'''
! colspan="3" ! style="text-align: center;"|'''tarcze'''
|-
|-
|'''nazwa sanskrycka'''
! style="text-align: center;"|'''nazwa sanskrycka'''
|'''liczba wzmianek w MBh'''
! style="text-align: center;"|'''liczba wzmianek w MBh'''
|'''tłumaczenie terminu'''  
! style="text-align: center;"|'''tłumaczenie terminu'''  
|-
|-
|''carman''
|''carman''
Line 158: Line 155:
Tekst często mówi o ozdobach umieszczanych na tarczy. Zdobiły ją gwiazdy (''anekatāra'') lub dzwoneczki (''kiṅkiṇī-śata-jālavat''). Mogła też nosić na sobie godło, np. tarcza Dźajadrathy zdaje się nosić wizerunek pawia (''barhiṇa-mahā-vāja'').d
Tekst często mówi o ozdobach umieszczanych na tarczy. Zdobiły ją gwiazdy (''anekatāra'') lub dzwoneczki (''kiṅkiṇī-śata-jālavat''). Mogła też nosić na sobie godło, np. tarcza Dźajadrathy zdaje się nosić wizerunek pawia (''barhiṇa-mahā-vāja'').d


== '''Przypisy''' ==
== Przypisy ==
 
[[Category: Wyposażenie militarne]]

Latest revision as of 13:31, 15 November 2021

Informacje wstępne

Tarcza była ważnym elementem broni ochronnej. Dawała zasłonę przed strzałami, pociskami miotanymi ręką czy procą oraz przed ciosami miecza i broni drzewcowej. Często sama tarcza była używana jako broń – można było nią popychać przeciwnika lub uderzając kantem złamać jego kończynę. Najstarsze tarcze wykonane były z drewna i skóry. Używano skóry bawoła, nosorożca, krokodyla lub skorup żółwia. W konstrukcji lekkich tarcz wykorzystywano trzcinę i bambus[1]. Tarcze różnią się wielkością i kształtem. Najpopularniejsze to:

hoplon/aspis (gr.) [[Plik:Amphora warriors Louvre E866.jpg|mały|150x150px|Amfora czarnofigurowa, Attyka 570-565 p.n.e. (źródło: wikimedia).]][[Plik:Ancile, Nordisk familjebok.png|mały|265x265px|Wyobrażenie Ancile (źródło: wikimedia).|alt=]]
  • grecka okrągła tarcza stosowana przez hoplitów pomiędzy VII-III w. p.n.e.
  • drewno dębowe pokryte skórą, wzmocnione na krawędziach i w środku brązem
  • stosowano też tarczę z wcięciami albo w kształcie ósemki, która ułatwiała manipulowanie włócznią
  • taką tarczą z wycięciami miała być sławna Ancile
pelta (gr) [[Plik:Panther peltast Louvre MNE1325.jpg|mały|150x150px|Peltasta walczący, kufel z Attyki (źródło: wikimedia).]]
  • tarcza piechoty greckiej, czyli peltastów
  • wykonana z wikliny, przypominająca kształtem półksiężyc
  • Grecy przypisywali ją Amazonkom
kałkan (tur.) mały|150x150px|Kałkan, Muzeum Wojska Polskiego (źródło: [http://www.muzeumwp.pl/emwpaedia/kalkan-bojowy.php muzeumwp.pl]).
  • lekka, okrągła, silnie wypukła
  • stosowana w Turcji, Persji, Indiach, Chinach
  • wykonana z plecionki, w środkowej części metalowe umbo
  • podbijana od wewnątrz suknem
sipar/dhal (pers.) mały|150x150px|Sipar, muzeum w Lahore (źródło: A.Babkiewicz 2018).
  • stalowa, kolista, wypukła, z płaskim brzegiem i czterema nitami
  • stosowana w Persji, Turcji i Indiach
puklerz [[Plik:Buckler b (PSF).jpg|mały|150x150px|Puklerz, przód i wnętrze (źródło: wikimedia).]]
  • bouclier (fr.) – niewielka, okrągła, w całości z metalu
  • wybrzuszony sferyczny środek.
pawęż mały|304x304px|Pawęż krzyżacka, wysokość 125 cm, Muzeum Wojska Polskiego, (źródło: [http://www.muzeumwp.pl/emwpaedia/pawez-krzyzacka.php muzeumwp.pl]).|alt=
  • pavese (wł.)
  • prostokątna, wysoka, duża, ciężka
  • używana przez piechotę

Historia

Późny okres harappański (1900-1300 p.n.e.)

mały|200x200px|Tarcze z Sinauli (źródło: Jain i Jain 2018:210[2] oraz slajd z [https://www.youtube.com/watch?v=jU5SMcKePp0 prezentacji Dr. Manjul).]|alt=
  • w grobowcach w Sinauli odnaleziono tarcze kształtu ósemki
  • były one zdobione ukośnymi czworokątami z gwiazdami wewnątrz, kółkami tworzącymi linie wzdłuż obręczy
  • były również wzmacniane strzałkowatymi kształtami
  • ich wysokość przekraczała 75 cm

Reliefy neoasyryjskie (883-631 p.n.e.)

mały|247x247px|Tarcze asyryjskie (źródło: Dezso, 2012, ilustracje uzupełniające)[3].|alt=
  • wojska asyryjskie stosowały wiele rodzajów tarcz
  • były zarówno małe okrągłe tarcze typu puklerz, jak i duże pawęże
  • odnajdujemy też na reliefach bogato zdobione tarcze z kolcami i głową tygrysa pośrodku umbo
  • tarcza była podstawową bronią ochronną piechoty i innych formacji
  • zdarza się, że z rydwannikiem na platformie rydwanu stoi aż dwóch tarczowników
  • puklerze, gdy ich nie używano, noszono na plecach

Reliefy Achemenidów (559-330 p.n.e.)

mały|200x200px|Persepolis (1933 r). Oriental Institute of the University of Chicago (źródło: [https://www.nytimes.com/2018/07/23/arts/design/judge-orders-return-of-ancient-limestone-relief-to-iran.html www.nytimes.com]).|alt=
  • na reliefach z Persepolis widzimy owalne tarcze z dwoma okrągłymi otworami
  • otwory służyły poprawieniu wizji chroniącego się wojownika
  • wariantami takiej tarczy są tarcze z wyciętymi bokami oraz tarcza ósemkowa
  • wycięcia służyły zwiększeniu zakresu ruchów włóczni

Tarcze greckie (550 p.n.e.)

[[Plik:Hoplitodromos Staatliche Antikensammlungen 1471.jpg|mały|168x168px|Hoplitodromos (bieg w zbroi), grecka amfora z Vulci,  550 r. p.n.e. (źródło: wikimedia).|alt=]]
  • Grecy umieszczali na swych tarczach godła (epizema)
  • praktyka ta zdaje się być poświadczone również w MBh
  • tarcza Dźajadrathy nosi na sobie godło pawia albo jest przyozdobiona jego piórami (barhiṇa-mahā-vāja, 7.13.57)

Rzeźba i artefakty od Mauriów do Kuszanów (320 p.n.e.-267 n.e.)

mały|200x200px|Muzeum Taksili, Sirkap, tarcze, II p.n.e.-II n.e. (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).|alt=
  • w Sirkap (Taksila) odnaleziono okrągłe tarcze typu puklerz
  • mniejsze tarcze, mogły być umbo mocowanymi do większego stelaża
[[Plik:Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze (50-0 p.n.e.) - włócznie.jpg|mały|200x200px|Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze (50-0 p.n.e.) (źródło: wikimedia).|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:Sanchi,_brama_po%C5%82udniowa,_wojna_o_relikwie_Buddy_w_Kushinagarze_(50-0_p.n.e.)_-_w%C5%82%C3%B3cznie.jpg%7Calt=]][[Plik:Pitalkhorā, Mahāraṣṭra, wejście do jaskini nr 4, strzegący żołnierze (dvārapāla) (100-70 p.n.e.).jpg|mały|369x369px|Pitalkhorā, Mahāraṣṭra, wejście do jaskini nr 4, strzegący żołnierze (dvārapāla) (100-70 p.n.e.) (źródło: wikimedia).|alt=]]
  • przedstawienia na reliefach ukazują liczne możliwe kształty i wielkości indyjskich tarcz
  • są tam tarcze od małych okrągłych, po spore prostokątne chroniące większość postaci wojownika
  • prostokątna tarcza żołnierza strzegącego wejścia w Pitalkhorā ozdobiona jest na jednej strony frędzlami, z drugiej posiada zdobny pas
  • dziwi jej prostota – mógł to być kawałek prostej deski
  • włócznicy na reliefie z Sanchi chronią się prostokątnymi tarczami zakończonymi owalnym łukiem na szczycie
  • za ich plecami kryją się łucznicy
mały|150x150px|Nawrócenie Angulimali, muzeum Lahore, I w. (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).mały|247x247px|Atak Mary, muzeum Lahore, II-III w. (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).|alt=
  • niewielkie okrągłe puklerze używane na reliefie z Lahore (nawrócenie Angulimali) podczas walki mieczem
  • są to najbardziej typowe indyjskie tarczek, które przetrwają całe wieki
  • lekkie i poręczne stanowiły nieodzowną ochronę podczas starcia wręcz
  • na reliefie przedstawiającym atak Mary widoczne są dwie tarcze
  • jedna typu puklerz i druga niewielka pawęż stojąca u stóp rycerza

Dodatkowe informacje z subkontynentu indyjskiego

Kauṭilya (Arthaśāstra 2.18.16-17) zajmuje się zbroją i jej częściami. Druga część strofy siedemnastej zdaje się wymieniać różne rodzaje tarcz. Choć lista terminów jest daleka od przejrzystości możemy z niej wnioskować, że autor zna tarcze wykonane z różnych materiałów i o rozmaitych kształtach:

  • peṭī-carman – kosz i skóra (?) (kom. tarcza z drewna i skóry; rękawice),
  • hasti-karṇa – „ucho słonia” (kom. tarcza ochronna),
  • tāla-mūla – „korzeń palmy” (kom. tarcza szeroka u dołu, wąska u góry),
  • dhamanikā –rura / żyła (?) (kom. skórzany mieszek),
  • kapāṭa – drzwi (?),
  • kiṭikā – „świniowe” (?) (kom. lekka tarcza z plecionki trzcinowej i skóry),
  • apratihata – „niezniszczalny” (kom. zbroja słoniowa: hastivāraka; rękawica: hastavāraka),
  • balāhakānta – „chmuro-kres” (kom. jak apratihata, tylko z żelaznymi pasami na końcach; wariant tekstu: varāhakānta – „ulubione przez wieprza”).

Określenia na tarczę w MBh

tarcze
nazwa sanskrycka liczba wzmianek w MBh tłumaczenie terminu
carman 163 „skórzana”
śarāvara 10 „strzałochron”
phalaka 7 „płyta”
śarāvarṇa 2 „strzałochron”


Tekst często mówi o ozdobach umieszczanych na tarczy. Zdobiły ją gwiazdy (anekatāra) lub dzwoneczki (kiṅkiṇī-śata-jālavat). Mogła też nosić na sobie godło, np. tarcza Dźajadrathy zdaje się nosić wizerunek pawia (barhiṇa-mahā-vāja).d

Przypisy

  1. ↑ Paul, E. J. (2005). Arms and Armour: Traditional Weapons of India (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books, p. 120.
  2. ↑ Jain, A. R., & Jain, A. (2018). Harappan Civilisation (Kitabwale).
  3. ↑ Dezso, T. (2012). Tamas Dezso: The Assyrian Army I/1-2. The Structure of the Neo-Assyrian Army. 1. Infantry 2. Cavalry and Chariotry (1st Edition).
Retrieved from "https://en-wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php?title=Carman_–_tarcza&oldid=447"