Vajra – piorun

Informacje wstępne

Wadźra (piorun, diament) to symboliczna broń, przypisywana rygwedyjskiemu bogu burzy Indrze. Podobną broń dzierżą bogowie burzy na Bliskim Wschodzie. Ikonografia indyjskiej wadźry jako instrumentu o dwustronnej buławowej głowicy lub dwóch szpicach spotykana w buddyzmie i hinduizmie zdaje się być wspólną tradycją związaną ze starożytnym kultem boga burzy.

Historia

Bliskowschodni bóg burzy (1800-631 p.n.e.)

[[Plik:Teszub, muzeum Gaziantep; Hetycki bóg burzy, relief z Samal Berlin, Muzeum Pergamońskie; Tarhunz z Aleppo..jpg|mały|* Teszub ze świątyni hetyckiej, muzeum Gaziantep, Turcja (źródło: wikimedia). * Hetycki bóg burzy, relief z Samal (dziś Zincirli), Turcja, Berlin, Muzeum Pergamońskie (źródło: wikimedia). * Tarhunz z Aleppo, (źródło: wikimedia).|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:Teszub,_muzeum_Gaziantep;_Hetycki_b%C3%B3g_burzy,_relief_z_Samal_Berlin,_Muzeum_Pergamo%C5%84skie;_Tarhunz_z_Aleppo..jpg]]Hetycki czasownik tarhu oznacza – „zdobywać”, „być władny” i łączy się z preindoaryjskim terh – „przekraczać”. To od niego wziął swoje imię hetycki bóg burzy Tarhun, bardziej znany pod huryckim imieniem Teszub. Luwici znali go pod imieniem Tarhunz i czcili jako boga wód. W państwie Urartu (XIII-VI p.n.e.) Teszub pojawia się jako Tejszeba. Hetycki bóg burzy i nieba – w swym ręku dzierży topór oraz piorun w kształcie trójzębu. Często towarzyszy mu byk, a u pasa nosi miecz lub – na modę asyryjską – bułat.

[[Plik:Adad, syryjska stela z Arslan Tash w północnej Syrii (VIII wiek p.n.e.), obecnie w Luwrze. Asyryjscy żołnierze niosący posąg Adada..jpg|mały|* Adad na byku z piorunami w dwóch dłoniach, syryjska stela z Arslan Tash w północnej Syrii (VIII wiek p.n.e.), obecnie w Luwrze (źródło: http:oracc.museum.upenn.edu). * Asyryjscy żołnierze niosący posąg Adada, prawdopodobnie jako łup wojenny, szkic za Leyardem (źródło: wikimedia).|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:Adad,_syryjska_stela_z_Arslan_Tash_w_p%C3%B3%C5%82nocnej_Syrii_(VIII_wiek_p.n.e.),_obecnie_w_Luwrze._Asyryjscy_%C5%BCo%C5%82nierze_nios%C4%85cy_pos%C4%85g_Adada..jpg]] Adad lub Hadad (symeryjki Iszkur) to mezopotamski bóg burzy i deszczu. Do Mezopotamii trafił z Lewantu dzięki Amorytom i stał się bóstwem akadyjskim, a potem asyryjsko-babilońskim. Jego imię zapisywane jest tym samym logogramem co imię Teszuba. W akadyjskim nazywany był również Rammanu (piorun). Często nazywano go Belu, co jest potocznym określeniem na „pana”. Jego ikonografia jest podobna do ikonografii Teszuba. W rękach dzierży siekierkę i piorun lub dwa pioruny. Ten ostatni zmienił swój wygląd i z pojedynczego trójzębu stał się podwójnym o krótkiej rękojeści łączącej.  Tak jak Teszubowi towarzyszy mu byk lub ma na głowie rogi byka. W Asyrii Adad nabiera cech boga wojny i często gości na proporcach wojennych. Jednocześnie łączy się go z bogiem słońca i prawa – Szamaszem.

[[Plik:Baal, Ugarit, Louvre .jpg|alt=|mały|* Wizerunek Baala na steli z Ugarytu (XV-XIII p.n.e.), odnaleziony w Ras Shamra (źródło: wikimedia). Figura Baala z brązu, 14-12 p.n.e., z Ras Shamra, Muzeum w Luwrze (źródło: wikimedia)]]Baal (w językach semickich: władca, pan; akadyjskie: belu) – tak najczęściej określano Adada w Ugarycie. Przedstawiany był on z uniesioną ręką, w której dzierży buławę lub piorun. Na jednym z wizerunków z Ugarytu piorun wyobrażony jest jako dzida w postaci rośliny – symbol wegetacji. Wynika to z tego, że w Ugarycie Baal łączony był z rocznym cyklem wegetacyjnym.

[[Plik:Chaos Monster and Sun God.png|mały|Ninurta z piorunami ściga Anzu, który ukradł Tablicę Przeznaczeń z sanktuarium Enlila (alternatywna interpretacja: Adad i Asakku)  (zamieszczone w: A.H.Layard, Monuments of Nineveh, 2nd Series, 1853) (źródło: wikimedia).]]Bogowie babilońscy i asyryjscy często zapożyczają cechy gromowładnego Adada. Na reliefie odnalezionym w Nimrut w świątyni Ninurty widzimy boga, który dzierży charakterystyczne podwójne trójzęby znane z wyobrażeń Adada. Prawdopodobnie jest to Ninurta, bóg rolnictwa, myślistwa i wojny, walczący z ptakiem Anzu, który wykradł tabliczki losu (alternatywna interpretacja utożsamia go z Adadem, który walczy z Asakku).

mały| * Zgromadzenie olimpijskie, Apollo, Zeus, Hera; Etruria 420-400 p.n.e. (źródło: wikimedia). * Amfora, Zeus 470-460p.n.e., muzeum Luwru, (źródło: theoi.com) Zeus, najwyższy bóg panteonu greckiego przejął wiele swych cech od Teszuba i Adada. Jako bóg nieba i burzy Zeus najczęściej dzierży dwustronny płomienny oręż. Ma on po środku rękojeść, z której wychodzą dwa szpice lub bardziej skomplikowane mnogie dzidopodobne ostrza. Na pierwszej z waz piorun wygląda jak krótka włócznia i niezwykle przypomina wadźrę z Nagarjunakondy. Zeus często stoi w pozycji wyprostowanej z jedną ręką uniesioną w górę, by cisnąć piorun. Pozycja ta jest charakterystyczna dla Teszuba i innych bliskowschodnich bogów burzy.

Rzeźba od Mauriów do Kuszanów (320 p.n.e.-267 n.e.)

[[Plik:Bhaja Caves Amit R Mahadik 12 - vajra.jpg|mały|Bhājā, Mahārāṣṭra, Bóg słońca (po lewej), Indra (po prawej) strzegący wejścia do wihary nr 19 (100-70 p.n.e.) (źródło: wikimedia)]][[Plik:Temptation of the Buddha - vajra.jpg|mały|Sanchi, brama zachodnia, kuszenie Buddy i ucieczka armii Mary (50-0 p.n.e.) (źródło: wikimedia)]]Indra w Rygwedzie włada piorunem (vajra) lub toporem (kuliśa). Na wczesnej ikonografii piorun Indry przedstawiany jest jako dwustronnie zaostrzony oręż niewielkich rozmiarów, dzierżony w prawej dłoni boga. Na reliefie z Sanchi oręż, przypominający ten spotykany w dłoni Indry, dzierży jeden z uciekających demonów z orszaku Mary.

mały|Puginały, rekonstrukcja wyglądu na podstawie rzeźb z Nagarjunakondy (Murthy, 1966, s. 212)[1]Na wyobrażeniu wadźry z Nagarjunakondy (Andhra Pradesh, rok: 210-325) widzimy broń, która jest uderzająco podobna do wyobrażenia pioruna w ręku Zeusa na wazie z Etrurii (powyżej).

Maru – broń Marathów

[[Plik:24 maduvu.png|mały|Maru (źródło: wikimedia). ]]Bronią przypominającą wadźrę jest maru (tamil. maduvu). Była ono stosowana przez Tamilów i Marathów. Wykonywano ją z połączonych rogów antylopy (Antilope cervicapra), tak by w miejscu zespolenia powstał uchwyt. W Pendźabie maru tworzono w całości ze stali. Jego wariantem jest vajra-muṣṭi („piorunowa pięść”).

Dodatkowe informacje z subkontynentu indyjskiego

W MBh termin vajra pojawia się 362 razy, przede wszystkim w znaczeniu pioruna Indry w terminach go określających np. Piorunodzierżca (vajrabṛt). Często pojawia się też w metaforach mówiących o twardości, wówczas występuje w znaczeniu diamentu. W księgach militarnych pojawia się jako nazwa formacji militarnej oraz magicznej broni siejącej spustoszenie wśród nieprzyjaciół (np. MBh 7.26.20).