Category:Katalog roślin: Difference between revisions
From en-MahabharataWiki
Jump to navigationJump to search
imported>AndBab No edit summary |
imported>AndBab No edit summary |
||
| Line 39: | Line 39: | ||
| | | | ||
====== '''''āmra''''' ====== | ====== '''''āmra''''' ====== | ||
|'''mango indyjskie''' – drzewo do 30 m wysokości, owoc uważany za króla owoców w Indiach. Kwiaty drobne zebrane w duże kwiatostany, liście podłużne używane w ceremoniach religijnych. Drzewo Azji Pd., dopiero potem rozpowszechniło się w Afryce i Amerykach (Brazylia, Meksyk). MBh porównuje syna do owocującego drzewa mango, przy okazji informuje, że najlepsze owoce daje drzewo po piątym roku owocowania (7.44.27). '''czarne mango''' (''kālāmra'') to mityczne drzewo w dzielnicy ''Bhadraśva'' (6.8.13). | |'''mango indyjskie''' – drzewo do 30 m wysokości, owoc uważany za króla owoców w Indiach. Kwiaty drobne zebrane w duże kwiatostany, liście podłużne używane w ceremoniach religijnych. Drzewo Azji Pd., dopiero potem rozpowszechniło się w Afryce i Amerykach (Brazylia, Meksyk). MBh porównuje syna do owocującego drzewa mango, przy okazji informuje, że najlepsze owoce daje drzewo po piątym roku owocowania (7.44.27). '''czarne mango''' (''kālāmra'') to mityczne drzewo w dzielnicy ''Bhadraśva'' (6.8.13). | ||
'''łacina:''' ''Mangifera indica'' | * '''łacina:''' ''Mangifera indica'' | ||
* '''inne nazwy:''' ''cūta'' (6), ''sahakāra'' (1), ''kālāmra'' (3) | |||
'''inne nazwy:''' ''cūta'' (6), ''sahakāra'' (1), ''kālāmra'' (3) | * '''liczba wzmianek:''' 15 | ||
'''liczba wzmianek:''' 15 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 53: | Line 51: | ||
| | | | ||
====== '''''āmrātaka''''' ====== | ====== '''''āmrātaka''''' ====== | ||
|'''dzikie mango, śliwiec pierzasty''' – drzewo do 15 m wysokości, owoce wielkości i kształtu śliwki, żółtawe po dojrzeniu. | |'''dzikie mango, śliwiec pierzasty''' – drzewo do 15 m wysokości, owoce wielkości i kształtu śliwki, żółtawe po dojrzeniu. | ||
'''liczba wzmianek:''' 4 | * '''łacina:''' ''Spondias pinnata'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 4 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 65: | Line 62: | ||
| | | | ||
====== '''''arjuna''''' ====== | ====== '''''arjuna''''' ====== | ||
|'''migdałecznik''' '''ardźuna''' – duże drzewo do 25 m wysokości. Kora, liście, owoce wykorzystywane w medycynie ajurwedyjskiej. Twarde drewno wykorzystywane dawniej m.in. do budowy kół wozów. | |'''migdałecznik''' '''ardźuna''' – duże drzewo do 25 m wysokości. Kora, liście, owoce wykorzystywane w medycynie ajurwedyjskiej. Twarde drewno wykorzystywane dawniej m.in. do budowy kół wozów. | ||
'''łacina:''' ''Terminalia arjuna'' | * '''łacina:''' ''Terminalia arjuna'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' (1564*) | |||
'''liczba wzmianek:''' (1564*) | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 81: | Line 77: | ||
'''łacina:''' ''Saraca asoca'' lub ''Monoon longifolium'' | '''łacina:''' ''Saraca asoca'' lub ''Monoon longifolium'' | ||
'''inne nazwy:''' ''vañjula'' (1) | * '''inne nazwy:''' ''vañjula'' (1) | ||
* '''liczba wzmianek:''' (42*) | |||
'''liczba wzmianek:''' (42*) | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 91: | Line 86: | ||
| | | | ||
====== '''''aśvakarṇa''''' ====== | ====== '''''aśvakarṇa''''' ====== | ||
|'''aśwakarna''' (hindi: gurjan) – okazałe drzewo do 45 m wysokości, cenione ze względu na drewno i żywicę, drobne kwiaty. Pod tą nazwą może się kryć również drzewo śala (''śāla''). | |'''aśwakarna''' (hindi: gurjan) – okazałe drzewo do 45 m wysokości, cenione ze względu na drewno i żywicę, drobne kwiaty. Pod tą nazwą może się kryć również drzewo śala (''śāla''). | ||
'''łacina:''' ''Dipterocarpus turbinatus'' | * '''łacina:''' ''Dipterocarpus turbinatus'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 1 | |||
'''liczba wzmianek:''' 1 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 103: | Line 97: | ||
| | | | ||
====== '''''aśvattha''''' ====== | ====== '''''aśvattha''''' ====== | ||
|'''figowiec pagodowy, aśwatha, pippala''' – figowiec pagodowy, drzewo do 30 m wysokości, o charakterystycznych sercowatych liściach. Dzięki Buddzie znane jest jako drzewo bodhi (drzewo oświecenia). Pojawia się już na pieczęciach cywilizacji harrappańskiej, prawdopodobnie w znaczeniu kultowym. W literaturze bramińskiej ma znaczenie religijne i symboliczne – metafory świata jako odwróconego drzewa oraz duszy jako ptaka spożywającego jego figi. | |'''figowiec pagodowy, aśwatha, pippala''' – figowiec pagodowy, drzewo do 30 m wysokości, o charakterystycznych sercowatych liściach. Dzięki Buddzie znane jest jako drzewo bodhi (drzewo oświecenia). Pojawia się już na pieczęciach cywilizacji harrappańskiej, prawdopodobnie w znaczeniu kultowym. W literaturze bramińskiej ma znaczenie religijne i symboliczne – metafory świata jako odwróconego drzewa oraz duszy jako ptaka spożywającego jego figi. | ||
'''łacina:''' ''Ficus religiosa'' | * '''łacina:''' ''Ficus religiosa'' | ||
* '''inne nazwy:''' ''caitya'' (29*), ''pippala'' (8) | |||
'''inne nazwy:''' ''caitya'' (29*), ''pippala'' (8) | * '''liczba wzmianek:''' 19 | ||
'''liczba wzmianek:''' 19 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 117: | Line 109: | ||
| | | | ||
====== '''''āṭarūṣaka''''' ====== | ====== '''''āṭarūṣaka''''' ====== | ||
|'''arusa''' (hindi: arusa) – krzew do 4 m wysokości, białe kwiaty w formie kłosów. | |'''arusa''' (hindi: arusa) – krzew do 4 m wysokości, białe kwiaty w formie kłosów. | ||
'''łacina:''' ''Justicia adhatoda'' | * '''łacina:''' ''Justicia adhatoda'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 2 | |||
'''liczba wzmianek:''' 2 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 129: | Line 120: | ||
| | | | ||
====== '''''atimuktaka''''' ====== | ====== '''''atimuktaka''''' ====== | ||
|'''atimuktaka''' (hinidi: sandan) – średniej wielkości drzewo do 12 m, cenione ze względu na swoje drewno, duże trójlistkowe liście, różowe kwiaty oraz owoce – płaskie strąki. | |'''atimuktaka''' (hinidi: sandan) – średniej wielkości drzewo do 12 m, cenione ze względu na swoje drewno, duże trójlistkowe liście, różowe kwiaty oraz owoce – płaskie strąki. | ||
'''liczba wzmianek:''' 7 | * '''łacina:''' ''Desmodium oojeinense'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 7 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 141: | Line 131: | ||
| | | | ||
====== '''''badara''''' ====== | ====== '''''badara''''' ====== | ||
|'''głożyna''' – głożyna omszona, krzew lub drzewo do 10 m, małe żółtawe kwiaty, owoce (''badarikā'') jadalne (na surowo, gotowane, marynowane, suszone) w kształcie kolistym lub podłużnym. W literaturze puranicznej pojawia się jako określenie eremu i miejsca pielgrzymkowego u jednego z źródeł Gangesu (''badarikāśrama'' – zamieszkały przez Wjasę lub Narę i Narajanę). W MBh występuje w opowieści o gotowaniu owoców głożyny (9.47) oraz w imieniu wieszcza identyfikowanego z Wjasą (''Bādarāyaṇa''). | |'''głożyna''' – głożyna omszona, krzew lub drzewo do 10 m, małe żółtawe kwiaty, owoce (''badarikā'') jadalne (na surowo, gotowane, marynowane, suszone) w kształcie kolistym lub podłużnym. W literaturze puranicznej pojawia się jako określenie eremu i miejsca pielgrzymkowego u jednego z źródeł Gangesu (''badarikāśrama'' – zamieszkały przez Wjasę lub Narę i Narajanę). W MBh występuje w opowieści o gotowaniu owoców głożyny (9.47) oraz w imieniu wieszcza identyfikowanego z Wjasą (''Bādarāyaṇa''). | ||
'''liczba wzmianek:''' 11 | * '''łacina:''' ''Ziziphus jujuba'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 11 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 153: | Line 142: | ||
| | | | ||
====== '''''bakula''''' ====== | ====== '''''bakula''''' ====== | ||
|'''bakul''' – średniej wielkości drzewo do 14 m wysokości, małe białe kwiaty o intensywnych zapachu, jadalne owoce. Roślina używana w medycynie ajurwedyjskiej. Twarde drewno o ładnym czerwonym zabarwieniu. Dziś popularne w parkach i ogrodach, gdyż daje cień i pięknie pachnie. | |'''bakul''' – średniej wielkości drzewo do 14 m wysokości, małe białe kwiaty o intensywnych zapachu, jadalne owoce. Roślina używana w medycynie ajurwedyjskiej. Twarde drewno o ładnym czerwonym zabarwieniu. Dziś popularne w parkach i ogrodach, gdyż daje cień i pięknie pachnie. | ||
'''liczba wzmianek:''' 9 | * '''łacina:''' ''Mimusops elengi'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 9 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 178: | Line 166: | ||
====== '''''campaka''''' ====== | ====== '''''campaka''''' ====== | ||
|'''ćampaka''' (hindi: ćampa) – wysokie wiecznie zielone drzewo do 30 m, duże kwiaty w kolorach od kremowego do żółto-pomarańczowego o intensywnym zapachu. Kwiaty używane w kulcie świątynnym. Wykorzystywane do produkcji perfum. Cenione drewno. | |'''ćampaka''' (hindi: ćampa) – wysokie wiecznie zielone drzewo do 30 m, duże kwiaty w kolorach od kremowego do żółto-pomarańczowego o intensywnym zapachu. Kwiaty używane w kulcie świątynnym. Wykorzystywane do produkcji perfum. Cenione drewno. | ||
'''liczba wzmianek:''' 14 | * '''łacina:''' ''Magnolia champaca'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 14 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 190: | Line 177: | ||
| | | | ||
====== '''''candana''''' ====== | ====== '''''candana''''' ====== | ||
|'''sandałowiec biały''' – powoli rosnące drzewo do 18 m wysokości, półpasożyt. Drobne kwiaty. Cenione ze względu na pachnące drewno. W rytuałach hinduistycznych drewno ściera się na papkę sandałową, która ma działanie chłodzące i walory zapachowe. Wykorzystuje się je także do produkcji kadzideł. | |'''sandałowiec biały''' – powoli rosnące drzewo do 18 m wysokości, półpasożyt. Drobne kwiaty. Cenione ze względu na pachnące drewno. W rytuałach hinduistycznych drewno ściera się na papkę sandałową, która ma działanie chłodzące i walory zapachowe. Wykorzystuje się je także do produkcji kadzideł. | ||
'''liczba wzmianek:''' 85 | * '''łacina:''' ''Santalum album'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 85 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 202: | Line 188: | ||
| | | | ||
====== '''''ciribilva''''' ====== | ====== '''''ciribilva''''' ====== | ||
|'''wiąz indyjski''' – duże drzewo liściaste do 25 m wysokości, drobne kwiaty, owoce – jajowate skrzydlaki (płaskie nasiona ze skrzydełkami), szara kora łuszcząca się w korkowatych łuskach. | |'''wiąz indyjski''' – duże drzewo liściaste do 25 m wysokości, drobne kwiaty, owoce – jajowate skrzydlaki (płaskie nasiona ze skrzydełkami), szara kora łuszcząca się w korkowatych łuskach. | ||
'''łacina:''' ''Holoptelea integrifolia'' | * '''łacina:''' ''Holoptelea integrifolia'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 1 | |||
'''liczba wzmianek:''' 1 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 217: | Line 202: | ||
|'''cedr himalajski''' – iglaste drzewo rosnące do 50 m, szerokostożkowata korona ze zwisającymi gałęziami i wierzchołkiem. Cenione za swe drewno – strzelisty i prosty pień. Dziś występuje rzadziej ze względu na masową wycinkę. Sanskrycka nazwa sugeruje, że jego drewno (''dāru'') mogło być wykorzystywane na wizerunki bóstw (teksy rzeźbiarskie radzą by z niego wykonywać idole dla braminów), lub też, że było ono siedzibą bogów. Z czasem w Indiach zaczęto z nim utożsamiać fałszywą aśokę (''Monoon longifolium'', hind. ''devadārī, aśokā''), może ze względu na równie strzelisty pień i podobny krój korony (dążące w dół gałęzie). | |'''cedr himalajski''' – iglaste drzewo rosnące do 50 m, szerokostożkowata korona ze zwisającymi gałęziami i wierzchołkiem. Cenione za swe drewno – strzelisty i prosty pień. Dziś występuje rzadziej ze względu na masową wycinkę. Sanskrycka nazwa sugeruje, że jego drewno (''dāru'') mogło być wykorzystywane na wizerunki bóstw (teksy rzeźbiarskie radzą by z niego wykonywać idole dla braminów), lub też, że było ono siedzibą bogów. Z czasem w Indiach zaczęto z nim utożsamiać fałszywą aśokę (''Monoon longifolium'', hind. ''devadārī, aśokā''), może ze względu na równie strzelisty pień i podobny krój korony (dążące w dół gałęzie). | ||
'''łacina:''' ''Cedrus deodara'' lub ''Monoon longifolium'' | * '''łacina:''' ''Cedrus deodara'' lub ''Monoon longifolium'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 7 | |||
'''liczba wzmianek:''' 7 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 228: | Line 212: | ||
====== '''''dhava''''' ====== | ====== '''''dhava''''' ====== | ||
|'''dhawa''' – wiecznie zielone średniej wielkości drzewo. Kwiaty zebrane w główkowatych kwiatostanach, bez płatków. Liście zasobne w garbniki. | |'''dhawa''' – wiecznie zielone średniej wielkości drzewo. Kwiaty zebrane w główkowatych kwiatostanach, bez płatków. Liście zasobne w garbniki. | ||
'''łacina:''' ''Anogeissus latifolia'' | * '''łacina:''' ''Anogeissus latifolia'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 6 | |||
'''liczba wzmianek:''' 6 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 241: | Line 224: | ||
====== '''''hāridra''''' ====== | ====== '''''hāridra''''' ====== | ||
|'''kurkum, ostryż długi''' – bylina, znana głównie jako przyprawa pozyskiwana z kłącza rośliny, kolor intensywnie pomarańczowożółty. W MBh używany jako określenie koloru np. koni (7.22.10)'''.''' | |'''kurkum, ostryż długi''' – bylina, znana głównie jako przyprawa pozyskiwana z kłącza rośliny, kolor intensywnie pomarańczowożółty. W MBh używany jako określenie koloru np. koni (7.22.10)'''.''' | ||
* '''łacina:''' ''Curcuma longa'' | |||
'''łacina:''' ''Curcuma longa'' | * '''liczba wzmianek:''' 8 | ||
'''liczba wzmianek:''' 8 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 264: | Line 245: | ||
| | | | ||
====== '''''iṅguda''''' ====== | ====== '''''iṅguda''''' ====== | ||
|'''migdałecznik właściwy''' – drzewo do 25 m wysokości, drewno odporne na wodę, drobne kwiaty w kwiatostanach, owoce – spłaszczone pestkowce, wytłacza się z nich olej. | |'''migdałecznik właściwy''' – drzewo do 25 m wysokości, drewno odporne na wodę, drobne kwiaty w kwiatostanach, owoce – spłaszczone pestkowce, wytłacza się z nich olej. | ||
'''liczba wzmianek:''' 10 | * '''łacina:''' ''Terminalia catappa'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 10 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 276: | Line 256: | ||
| | | | ||
====== '''''jambu''''' ====== | ====== '''''jambu''''' ====== | ||
|'''dźambu, czapetka kuminowa''' – drzewo do 30 m wysokości, szybko rośnie, może żyć ponad 100 lat, drobne białe kwiaty w wiechach, owoce ciemnofioletowe (niemal czarne) jak śliwki, jadalne. W MBh i literaturze puranicznej występuje jako nazwa środkowego spośród siedmiu mitycznych kontynentów (''Jambu-dvīpa''), w którego centrum (lub na zachód od góry Meru) rośnie gigantyczne drzewo tego gatunku. | |'''dźambu, czapetka kuminowa''' – drzewo do 30 m wysokości, szybko rośnie, może żyć ponad 100 lat, drobne białe kwiaty w wiechach, owoce ciemnofioletowe (niemal czarne) jak śliwki, jadalne. W MBh i literaturze puranicznej występuje jako nazwa środkowego spośród siedmiu mitycznych kontynentów (''Jambu-dvīpa''), w którego centrum (lub na zachód od góry Meru) rośnie gigantyczne drzewo tego gatunku. | ||
'''łacina:''' ''Syzygium cumini'' | * '''łacina:''' ''Syzygium cumini'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 10 | |||
'''liczba wzmianek:''' 10 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 288: | Line 267: | ||
| | | | ||
====== '''''japā''''' ====== | ====== '''''japā''''' ====== | ||
|'''róża chińska''' (hind. dźoba) – krzew do 2-5 m, kwiaty czerwone (rzadziej białe, różowe, żółte), pręciki połączone w rurkę charakterystycznie wychodzą z kielicha. MBh 3.220.3 wymienione wśród innych gajów (''vana'') drzew kwitnących upiększających górę Mandarę (''saṃtānaka, karavīra, pārijāta, aśoka, kadamba''). Używane w kulcie Durgi. | |'''róża chińska''' (hind. dźoba) – krzew do 2-5 m, kwiaty czerwone (rzadziej białe, różowe, żółte), pręciki połączone w rurkę charakterystycznie wychodzą z kielicha. MBh 3.220.3 wymienione wśród innych gajów (''vana'') drzew kwitnących upiększających górę Mandarę (''saṃtānaka, karavīra, pārijāta, aśoka, kadamba''). Używane w kulcie Durgi. | ||
'''liczba wzmianek:''' 1 | * '''łacina:''' ''Hibiscus rosa-sinensis'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 1 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 300: | Line 278: | ||
| | | | ||
====== '''''kadala''''' ====== | ====== '''''kadala''''' ====== | ||
|'''banan zwyczajny''' – trwała bylina do 15 m wysokości, z ogromnymi liśćmi na długich ogonkach, tworzących nibypień, duży kwiatostan oraz beznasienne podłużne owoce – banany. | |'''banan zwyczajny''' – trwała bylina do 15 m wysokości, z ogromnymi liśćmi na długich ogonkach, tworzących nibypień, duży kwiatostan oraz beznasienne podłużne owoce – banany. | ||
'''liczba wzmianek:''' 27 | * '''łacina:''' ''Musa paradisiaca'' | ||
* '''inne nazwy:''' ''kadalī'' (1) | |||
* '''liczba wzmianek:''' 27 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 315: | Line 291: | ||
====== '''''kadaṃba''''' ====== | ====== '''''kadaṃba''''' ====== | ||
|'''kadamba''' (hindi: kadam) – szybko rosnące drzewo do 45 m wysokości, duże liście, kwiaty pomarańczowe w kulistych kwiatostanach. Kwiaty używane do wyrobu perfum. Na pn. Indii związane z kultem Kryszny, na pd. nazywane drzewem Parwati. | |'''kadamba''' (hindi: kadam) – szybko rosnące drzewo do 45 m wysokości, duże liście, kwiaty pomarańczowe w kulistych kwiatostanach. Kwiaty używane do wyrobu perfum. Na pn. Indii związane z kultem Kryszny, na pd. nazywane drzewem Parwati. | ||
'''liczba wzmianek:''' 10 | * '''łacina:''' ''Neolamarckia cadamba'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 10 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 327: | Line 302: | ||
| | | | ||
====== '''''kalāya''''' ====== | ====== '''''kalāya''''' ====== | ||
|'''groch zwyczajny polny''' – jednoroczna roślina strączkowa, kwiaty czerwono fioletowe. W MBh wykorzystywana jako określenie maści koni. | |'''groch zwyczajny polny''' – jednoroczna roślina strączkowa, kwiaty czerwono fioletowe. W MBh wykorzystywana jako określenie maści koni. | ||
'''łacina:''' ''Pisum sativum'' | * '''łacina:''' ''Pisum sativum'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 2 | |||
'''liczba wzmianek:''' 2 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 351: | Line 325: | ||
| | | | ||
====== '''''karīra''''' ====== | ====== '''''karīra''''' ====== | ||
|'''karira''' – krzew do 5 m wysokości, owoce jadalne (gotowane z warzywami, marynowane). W MBh występuje niemal zawsze razem z drzewami śami i piku (''śamī'', ''pīlu''). | |'''karira''' – krzew do 5 m wysokości, owoce jadalne (gotowane z warzywami, marynowane). W MBh występuje niemal zawsze razem z drzewami śami i piku (''śamī'', ''pīlu''). | ||
'''łacina:''' ''Capparis decidua'' | * '''łacina:''' ''Capparis decidua'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 4 | |||
'''liczba wzmianek:''' 4 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 363: | Line 336: | ||
| | | | ||
====== '''''karṇikāra''''' ====== | ====== '''''karṇikāra''''' ====== | ||
|'''karnikara''' (hindi: kanak ćampa) – drzewo do 30 m wysokości, o białych, mięsistych kwiatach. W MBh girlandę z kwiatów karnikary nosi Śiwa (12.310.20). Drzewo karniki (symbol niewzruszoności) spadające ze szczytu góry pojawia się w domenie źródłowej metafory zabijanego potężnego wojownika (np. 7.28.43). Sztandar z drzewem karnika (lub z niego wykonany) posiada Abhimanju. | |'''karnikara''' (hindi: kanak ćampa) – drzewo do 30 m wysokości, o białych, mięsistych kwiatach. W MBh girlandę z kwiatów karnikary nosi Śiwa (12.310.20). Drzewo karniki (symbol niewzruszoności) spadające ze szczytu góry pojawia się w domenie źródłowej metafory zabijanego potężnego wojownika (np. 7.28.43). Sztandar z drzewem karnika (lub z niego wykonany) posiada Abhimanju. | ||
'''łacina:''' ''Pterospermum acerifolium'' | * '''łacina:''' ''Pterospermum acerifolium'' | ||
* '''inne nazwy:''' ''karṇikā'' (1) | |||
'''inne nazwy:''' ''karṇikā'' (1) | * '''liczba wzmianek:''' 25 | ||
'''liczba wzmianek:''' 25 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 390: | Line 361: | ||
====== '''''kāśmarya''''' ====== | ====== '''''kāśmarya''''' ====== | ||
|'''gmelina, biała teczyna''' (hindi: gamhar) – szybko rosnące drzewo do 20 m, kwiaty brązowożółte. Drewno stosunkowo twarde wykorzystuje się do wyrobu mebli, instrumentów i domowych sprzętów'''.''' | |'''gmelina, biała teczyna''' (hindi: gamhar) – szybko rosnące drzewo do 20 m, kwiaty brązowożółte. Drewno stosunkowo twarde wykorzystuje się do wyrobu mebli, instrumentów i domowych sprzętów'''.''' | ||
* '''łacina:''' ''Gmelina arborea'' | |||
'''łacina:''' ''Gmelina arborea'' | * '''inne nazwy:''' ''kāśmarī'' (1) | ||
* '''liczba wzmianek:''' 3 | |||
'''inne nazwy:''' ''kāśmarī'' (1) | |||
'''liczba wzmianek:''' 3 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 405: | Line 373: | ||
|Może mieć kilka znaczeń: | |Może mieć kilka znaczeń: | ||
# '''pręciki kwiatu lotosu''' (1.176.29 – aparat krytyczny), | |||
# ''Mesua ferrea'' (ang. '''ironwood''') – wysokie drzewo o twardym drewnie. Młode listki czerwonawe, białe pachnące kwiaty. Jedna ze strzał Kamadewy. W buddyzmie drzewo, pod którym ma zyskać oświecenie przyszły budda Maitreja (''Maitreya''). | |||
# ''Mimusops elengi'' – częściej w sanskrycie nazywane '''bakula'''. | |||
'''liczba wzmianek:''' 11 | * '''łacina:''' ''Mesua ferrea; Mimusops elengi'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 11 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 436: | Line 401: | ||
====== '''''khadira''''' ====== | ====== '''''khadira''''' ====== | ||
|'''akacja katechu''' – niewielkie drzewo, liście pierzaste z drobnymi listkami, drobne kwiaty zebrane w kłosach. Identyfikowane jako drzewo pojawiające się na pieczęciach z kultury harappańskiej. | |'''akacja katechu''' – niewielkie drzewo, liście pierzaste z drobnymi listkami, drobne kwiaty zebrane w kłosach. Identyfikowane jako drzewo pojawiające się na pieczęciach z kultury harappańskiej. | ||
'''liczba wzmianek:''' 4 | * '''łacina:''' ''Acacia catechu'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 4 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 448: | Line 412: | ||
| | | | ||
====== '''''kharjūra''''' ====== | ====== '''''kharjūra''''' ====== | ||
|'''daktylowiec leśny''' – drzewo dorastające do 15 m wysokości, liście długie, pierzaste. Owoce – czerwonawe lub żółtawe pestkowce. Z soku z naciętego pnia wyrabia się cukier i wino. | |'''daktylowiec leśny''' – drzewo dorastające do 15 m wysokości, liście długie, pierzaste. Owoce – czerwonawe lub żółtawe pestkowce. Z soku z naciętego pnia wyrabia się cukier i wino. | ||
'''liczba wzmianek:''' 3 | * '''łacina:''' ''Phoenix sylvestris'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 3 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 461: | Line 424: | ||
====== '''''kimpāka''''' ====== | ====== '''''kimpāka''''' ====== | ||
|'''kulczyba wronie oko''' – średniej wysokości drzewo, którego owoce (a właściwie znajdujące się w nich nasiona) są źródłem gorzkiej i trującej strychniny (wykorzystywana w medycynie). W MBh pojawia się jako domena źródłowa metafory skutków grzesznych czynów. | |'''kulczyba wronie oko''' – średniej wysokości drzewo, którego owoce (a właściwie znajdujące się w nich nasiona) są źródłem gorzkiej i trującej strychniny (wykorzystywana w medycynie). W MBh pojawia się jako domena źródłowa metafory skutków grzesznych czynów. | ||
'''łacina:''' ''Strychnos nux-vomica'' | * '''łacina:''' ''Strychnos nux-vomica'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 2 | |||
'''liczba wzmianek:''' 2 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 473: | Line 435: | ||
| | | | ||
====== '''''kiṃśuka''''' ====== | ====== '''''kiṃśuka''''' ====== | ||
|'''leśny płomień, palaśa''' (ang. flame of the forest, hindi: palaś) – średniej wysokości drzewo do 15 m, pokrywające się pomarańczowymi kwiatami na wiosnę. Kwiaty używane w rytuałach, a drewno do ofiar. W MBh pojawia się w domenie źródłowej na określenie poranionego ciała wojownika. | |'''leśny płomień, palaśa''' (ang. flame of the forest, hindi: palaś) – średniej wysokości drzewo do 15 m, pokrywające się pomarańczowymi kwiatami na wiosnę. Kwiaty używane w rytuałach, a drewno do ofiar. W MBh pojawia się w domenie źródłowej na określenie poranionego ciała wojownika. | ||
'''łacina:''' ''Butea monosperma'' | * '''łacina:''' ''Butea monosperma'' | ||
* '''inne nazwy:''' ''palāśa'' (22) | |||
'''inne nazwy:''' ''palāśa'' (22) | * '''liczba wzmianek:''' 41 | ||
'''liczba wzmianek:''' 41 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 487: | Line 447: | ||
| | | | ||
====== '''''kovidāra''''' ====== | ====== '''''kovidāra''''' ====== | ||
|'''bauhinia''' – dosł. „łatwe bądź trudne do rozdwojenia”, niewysokie drzewo lub krzew, popularnie nazywane drzewem storczykowym, ale nie należy do tej rodziny. Ciemnoróżowe kwiaty. W tradycji sanskryckiej jedno z drzew w raju Indry. W MBh sztandar z bauhinią (lub z jej drzewa) posiada Dhrysztadjumna. | |'''bauhinia''' – dosł. „łatwe bądź trudne do rozdwojenia”, niewysokie drzewo lub krzew, popularnie nazywane drzewem storczykowym, ale nie należy do tej rodziny. Ciemnoróżowe kwiaty. W tradycji sanskryckiej jedno z drzew w raju Indry. W MBh sztandar z bauhinią (lub z jej drzewa) posiada Dhrysztadjumna. | ||
'''łacina:''' ''Bauhinia purpurea'' | * '''łacina:''' ''Bauhinia purpurea'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 3 | |||
'''liczba wzmianek:''' 3 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 499: | Line 458: | ||
| | | | ||
====== '''''kunda''''' ====== | ====== '''''kunda''''' ====== | ||
|'''jaśmin wielokwiatowy''' albo '''gwiaździsty''' – duży krzew, białe kwiaty o intensywnym zapachu. W MBh używany na określenie białego koloru. Często występuje w złożeniu „jaśmin i księżyc” (''kundendu''). | |'''jaśmin wielokwiatowy''' albo '''gwiaździsty''' – duży krzew, białe kwiaty o intensywnym zapachu. W MBh używany na określenie białego koloru. Często występuje w złożeniu „jaśmin i księżyc” (''kundendu''). | ||
'''łacina:''' ''Jasminum multiflorum'' | * '''łacina:''' ''Jasminum multiflorum'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 7 | |||
'''liczba wzmianek:''' 7 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 512: | Line 470: | ||
====== '''''kuśa''''' ====== | ====== '''''kuśa''''' ====== | ||
|'''kuśa''' – gęstokępowa trawa do 1 m wysokości, uważana za świętą. Używana podczas ofiar i w rytuałach, wyplata się z niej maty do siedzenia i spania. | |'''kuśa''' – gęstokępowa trawa do 1 m wysokości, uważana za świętą. Używana podczas ofiar i w rytuałach, wyplata się z niej maty do siedzenia i spania. | ||
'''inne nazwy:''' ''darbha'' (25) | * '''łacina:''' ''Desmostachya bipinnata'' | ||
* '''inne nazwy:''' ''darbha'' (25) | |||
'''liczba wzmianek:''' 61 | * '''liczba wzmianek:''' 61 | ||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 541: | Line 497: | ||
|'''dziki chlebowiec''' – duże drzewo do 35 m wysokości, owoce mniejsze niż u chlebowca, jadalne. Cenne twarde drewno, roślina wykorzystywana w medycynie ajurwedyjskiej'''.''' | |'''dziki chlebowiec''' – duże drzewo do 35 m wysokości, owoce mniejsze niż u chlebowca, jadalne. Cenne twarde drewno, roślina wykorzystywana w medycynie ajurwedyjskiej'''.''' | ||
* '''łacina:''' ''Artocarpus hirsutus'' | |||
'''łacina:''' ''Artocarpus hirsutus'' | * '''liczba wzmianek:''' 1 | ||
'''liczba wzmianek:''' 1 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 552: | Line 506: | ||
| | | | ||
====== '''''lodhra''''' ====== | ====== '''''lodhra''''' ====== | ||
|'''lodhra''' – małe wiecznie zielone drzewo do 7 m wysokości, drobne biało-żółtawe kwiaty zebrane w gronach. | |'''lodhra''' – małe wiecznie zielone drzewo do 7 m wysokości, drobne biało-żółtawe kwiaty zebrane w gronach. | ||
'''liczba wzmianek:''' 6 | * '''łacina:''' ''Symplocos racemosa'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 6 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 564: | Line 517: | ||
| | | | ||
====== '''''madhūka''''' ====== | ====== '''''madhūka''''' ====== | ||
|'''madhuka''' – dosł. „miodowe”, szybko rosnące drzewo do 20 m wysokości. Kwiaty wykorzystywane do produkcji alkoholu przez ludy plemienne. | |'''madhuka''' – dosł. „miodowe”, szybko rosnące drzewo do 20 m wysokości. Kwiaty wykorzystywane do produkcji alkoholu przez ludy plemienne. | ||
'''liczba wzmianek:''' 4 | * '''łacina:''' ''Madhuca longifolia'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 4 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 576: | Line 528: | ||
| | | | ||
====== '''''mādhavī''''' ====== | ====== '''''mādhavī''''' ====== | ||
|'''madhawi''' – wiecznie zielony krzew pnący, kwiaty zebrane w gronach, biało-żółte, pachnące. Występuje we Wryndawanie, związany z historiami Kryszny. | |'''madhawi''' – wiecznie zielony krzew pnący, kwiaty zebrane w gronach, biało-żółte, pachnące. Występuje we Wryndawanie, związany z historiami Kryszny. | ||
'''łacina:''' ''Hiptage benghalensis'' | * '''łacina:''' ''Hiptage benghalensis'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' (32*) | |||
'''liczba wzmianek:''' (32*) | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 590: | Line 541: | ||
|'''fasolka mung''' – fasola złota, gatunek strączkowych, ma żółte kwiaty. W MBh wykorzystywany na określenie koloru żółtego np. maści koni. | |'''fasolka mung''' – fasola złota, gatunek strączkowych, ma żółte kwiaty. W MBh wykorzystywany na określenie koloru żółtego np. maści koni. | ||
'''łacina:''' ''Vigna radiata'' | * '''łacina:''' ''Vigna radiata'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 7 | |||
'''liczba wzmianek:''' 7 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 603: | Line 553: | ||
|'''mućukunda''' – średniej wielkości wiecznie zielone drzewo, kwiaty białe, pachnące. W MBh pojawia się jako imię władcy z przeszłości, który pomagał bogom w wojnach i poprosił o błogosławieństwo nieprzerwanego snu – obudzony przez Krysznę. | |'''mućukunda''' – średniej wielkości wiecznie zielone drzewo, kwiaty białe, pachnące. W MBh pojawia się jako imię władcy z przeszłości, który pomagał bogom w wojnach i poprosił o błogosławieństwo nieprzerwanego snu – obudzony przez Krysznę. | ||
'''łacina:''' ''Pterospermum suberifolium'' | * '''łacina:''' ''Pterospermum suberifolium'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' (21*) | |||
'''liczba wzmianek:''' (21*) | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 613: | Line 562: | ||
| | | | ||
====== '''''nikumbha''''' ====== | ====== '''''nikumbha''''' ====== | ||
|'''kroton''', '''krocień''' - roślina zielna z rodziny wilczomleczowatych, wykorzystywana w medycynie (działanie przeczyszczające). W MBh termin wykorzystywany jako imię bohaterów. | |'''kroton''', '''krocień''' - roślina zielna z rodziny wilczomleczowatych, wykorzystywana w medycynie (działanie przeczyszczające). W MBh termin wykorzystywany jako imię bohaterów. | ||
'''łacina:''' ''Croton tiglium'' | * '''łacina:''' ''Croton tiglium'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' (6*) | |||
'''liczba wzmianek:''' (6*) | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 626: | Line 574: | ||
====== '''''nīpa''''' ====== | ====== '''''nīpa''''' ====== | ||
|'''iksora szkarłatna''' – wiecznie zielony krzew lub niewielkie drzewo o szerokiej koronie. Kwiaty 4-płatkowe w baldachach, czerwone. Łacińska nazwa ''ixora'' ma być fonetycznym zapisem sanskryckiego słowa ''īśvara''. W rytuałach hinduskich kwiaty ofiarowywane Śiwie'''.''' | |'''iksora szkarłatna''' – wiecznie zielony krzew lub niewielkie drzewo o szerokiej koronie. Kwiaty 4-płatkowe w baldachach, czerwone. Łacińska nazwa ''ixora'' ma być fonetycznym zapisem sanskryckiego słowa ''īśvara''. W rytuałach hinduskich kwiaty ofiarowywane Śiwie'''.''' | ||
* '''łacina:''' ''Ixora coccinea'' | |||
'''łacina:''' ''Ixora coccinea'' | * '''liczba wzmianek:''' (8*) | ||
'''liczba wzmianek:''' (8*) | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 638: | Line 584: | ||
====== '''''nyagrodha''''' ====== | ====== '''''nyagrodha''''' ====== | ||
|'''figowiec banian''' lub '''bengalski''' – dosł. „rosnący w dół”, duże drzewo z rozłożystą koroną i korzeniami przybyszowymi. Święte drzewo w hinduizmie i buddyzmie. W MBh jego korona jest schronieniem dla ascetów i wieszczów, pod nim medytuje Śiwa, a widok sowy mordującej wrony w jego konarach (10.1.21) staje się dla Aśwatthamany inspiracją do rzezi w uśpionym obozie synów Pandu. Nilą (''nīla'') w partiach kosmologicznych nazywane jest pasmo górskie położone na północ od Meru, być może jego nazwa pochodzi od banianu (''nīla''). | |'''figowiec banian''' lub '''bengalski''' – dosł. „rosnący w dół”, duże drzewo z rozłożystą koroną i korzeniami przybyszowymi. Święte drzewo w hinduizmie i buddyzmie. W MBh jego korona jest schronieniem dla ascetów i wieszczów, pod nim medytuje Śiwa, a widok sowy mordującej wrony w jego konarach (10.1.21) staje się dla Aśwatthamany inspiracją do rzezi w uśpionym obozie synów Pandu. Nilą (''nīla'') w partiach kosmologicznych nazywane jest pasmo górskie położone na północ od Meru, być może jego nazwa pochodzi od banianu (''nīla''). | ||
'''inne nazwy:''' ''nīla'' (44*), ''vaṭa'' (21) | * '''łacina:''' ''Ficus bengalensis'' | ||
* '''inne nazwy:''' ''nīla'' (44*), ''vaṭa'' (21) | |||
'''liczba wzmianek:''' 32 | * '''liczba wzmianek:''' 32 | ||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 653: | Line 597: | ||
====== '''''padma''''' ====== | ====== '''''padma''''' ====== | ||
|'''lotos orzechodajny''' – roślina wodna, piękne kwiaty różowe lub białe (''puṇḍarīka'') i duże owalne liście, jadalna. Święta w hinduizmie i buddyzmie. W MBh najczęściej płatki lotosu pojawiają się w domenie źródłowej metafory określającej piękne części ciała (twarz, oczy). Liście lotosu wykorzystywane są w domenie źródłowej braku lgnięcia do przedmiotu (kropla wody nie dotyka powierzchni liścia choć się na nim znajduje). Jest to też nazwa formacji militarnej (7.53.27) oraz określenie jednego z siedmiu mitycznych kontynentów (''puṣkara-dvīpa''). | |'''lotos orzechodajny''' – roślina wodna, piękne kwiaty różowe lub białe (''puṇḍarīka'') i duże owalne liście, jadalna. Święta w hinduizmie i buddyzmie. W MBh najczęściej płatki lotosu pojawiają się w domenie źródłowej metafory określającej piękne części ciała (twarz, oczy). Liście lotosu wykorzystywane są w domenie źródłowej braku lgnięcia do przedmiotu (kropla wody nie dotyka powierzchni liścia choć się na nim znajduje). Jest to też nazwa formacji militarnej (7.53.27) oraz określenie jednego z siedmiu mitycznych kontynentów (''puṣkara-dvīpa''). | ||
'''liczba wzmianek:''' 212 | * '''łacina:''' ''Nelumbo nucifera'' | ||
* '''inne nazwy:''' ''puṣkara'' (157*), ''puṇḍarīka'' (29) | |||
* '''liczba wzmianek:''' 212 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 667: | Line 609: | ||
| | | | ||
====== '''''panasa''''' ====== | ====== '''''panasa''''' ====== | ||
|'''chlebowiec''' – duże drzewo o charakterystycznych wielkich mięsistych owocach (ang. jackfruit) wykorzystywanych w kuchni (surowy i gotowany). | |'''chlebowiec''' – duże drzewo o charakterystycznych wielkich mięsistych owocach (ang. jackfruit) wykorzystywanych w kuchni (surowy i gotowany). | ||
'''liczba wzmianek:''' 15 | * '''łacina:''' ''Artocarpus heterophyllus'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 15 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 679: | Line 620: | ||
| | | | ||
====== '''''pārijāta''''' ====== | ====== '''''pārijāta''''' ====== | ||
|'''drzewo koralowe, erytryna zmienna''' – drzewo do 20 m wysokości, charakterystyczne jaskrawoczerwone kwiaty. W literaturze sanskryckiej jedno z drzew w raju Indry. W MBh słynie z tego, że Kryszna wykradł je z ogrodów Indry i przywiózł na ziemię (7.10.22). | |'''drzewo koralowe, erytryna zmienna''' – drzewo do 20 m wysokości, charakterystyczne jaskrawoczerwone kwiaty. W literaturze sanskryckiej jedno z drzew w raju Indry. W MBh słynie z tego, że Kryszna wykradł je z ogrodów Indry i przywiózł na ziemię (7.10.22). | ||
'''inne nazwy:''' ''mandāra'' (7), ''pāribhadraka'' (1) | * '''łacina:''' ''Erythrina variegata'' | ||
* '''inne nazwy:''' ''mandāra'' (7), ''pāribhadraka'' (1) | |||
'''liczba wzmianek:''' 12 | * '''liczba wzmianek:''' 12 | ||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 705: | Line 644: | ||
| | | | ||
====== '''''pāṭala''''' ====== | ====== '''''pāṭala''''' ====== | ||
|'''patala''' (hindi: padri) – duże drzewo do 30 m wysokości, kwiaty różowe w kształcie trąbki. W MBh wykorzystywane jako określenie barwy. | |'''patala''' (hindi: padri) – duże drzewo do 30 m wysokości, kwiaty różowe w kształcie trąbki. W MBh wykorzystywane jako określenie barwy. | ||
'''łacina:''' ''Stereospermum chelonoides'' | * '''łacina:''' ''Stereospermum chelonoides'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 3 | |||
'''liczba wzmianek:''' 3 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 717: | Line 655: | ||
| | | | ||
====== '''''pīlu''''' ====== | ====== '''''pīlu''''' ====== | ||
|'''salwadora''' – krzew (do 7 m), popularny w suchym klimacie (pasza dla wielbłądów i kóz), wytrzymuje duże zasolenie gleby. W MBh często z występuje z drzewami śami i karira (''śamī'', ''karira'') | |'''salwadora''' – krzew (do 7 m), popularny w suchym klimacie (pasza dla wielbłądów i kóz), wytrzymuje duże zasolenie gleby. W MBh często z występuje z drzewami śami i karira (''śamī'', ''karira'') | ||
'''łacina:''' ''Salvadora oleoides'' | * '''łacina:''' ''Salvadora oleoides'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 6 | |||
'''liczba wzmianek:''' 6 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 730: | Line 667: | ||
====== '''''plakṣa''''' ====== | ====== '''''plakṣa''''' ====== | ||
|'''figowiec plaksza''' (ang. '''laurel fig''') – duże wiecznie zielone drzewo, ma korzenie przybyszowe. W MBh od niego pochodzi nazwa jednego z siedmiu mitycznych kontynentów (''plakṣadvīpa'')'''.''' | |'''figowiec plaksza''' (ang. '''laurel fig''') – duże wiecznie zielone drzewo, ma korzenie przybyszowe. W MBh od niego pochodzi nazwa jednego z siedmiu mitycznych kontynentów (''plakṣadvīpa'')'''.''' | ||
* '''łacina:''' ''Ficus microcarpa'' | |||
'''łacina:''' ''Ficus microcarpa'' | * '''liczba wzmianek:''' 11 | ||
'''liczba wzmianek:''' 11 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 741: | Line 676: | ||
| | | | ||
====== '''''priyāla''''' ====== | ====== '''''priyāla''''' ====== | ||
|'''prijal''' (hindi: ćirondźi) – średniej wielkości drzewo do 18 m wysokości, drobne białawe kwiaty. Owoce – pestkowce w smaku przypominają migdały, używane jako przyprawa. Kora wykorzystywana w medycynie ajurwedyjskiej. | |'''prijal''' (hindi: ćirondźi) – średniej wielkości drzewo do 18 m wysokości, drobne białawe kwiaty. Owoce – pestkowce w smaku przypominają migdały, używane jako przyprawa. Kora wykorzystywana w medycynie ajurwedyjskiej. | ||
'''łacina:''' ''Buchanania lanzan'' | * '''łacina:''' ''Buchanania lanzan'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 5 | |||
'''liczba wzmianek:''' 5 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 753: | Line 687: | ||
| | | | ||
====== '''''sarṣapa''''' ====== | ====== '''''sarṣapa''''' ====== | ||
|'''gorczyca''' (kapusta) '''sitowata''' – jednoroczna roślina do 1 m wysokości, żółte kwiatki. W MBh używana na określenie żółtej barwy, np. koni (7.22.44). | |'''gorczyca''' (kapusta) '''sitowata''' – jednoroczna roślina do 1 m wysokości, żółte kwiatki. W MBh używana na określenie żółtej barwy, np. koni (7.22.44). | ||
'''liczba wzmianek:''' 6 | * '''łacina:''' ''Brassica juncea'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 6 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 765: | Line 698: | ||
| | | | ||
====== '''''syandana''''' ====== | ====== '''''syandana''''' ====== | ||
|'''sandan''' (hindi: sandan) – małe drzewo do 12 m wysokości, liście duże trójlistkowe, kwiaty drobne zebrane w kwiatostany, białe lub różowe. W literaturze sanskryckiej popularne określenie na rydwan. | |'''sandan''' (hindi: sandan) – małe drzewo do 12 m wysokości, liście duże trójlistkowe, kwiaty drobne zebrane w kwiatostany, białe lub różowe. W literaturze sanskryckiej popularne określenie na rydwan. | ||
'''łacina:''' ''Desmodium oojeinense'' | * '''łacina:''' ''Desmodium oojeinense'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' (81*) | |||
'''liczba wzmianek:''' (81*) | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 779: | Line 711: | ||
|'''wodorosty''', '''trawy wodne''', np. | |'''wodorosty''', '''trawy wodne''', np. | ||
# '''blyksa''' - roślina wodna, wpół wynurzona, | |||
# '''rogatek sztywny''' – roślina wodna, zanurzona, do 90 cm długości. | |||
W partiach batalistycznych MBh w metaforze rzeki trupów włosy rycerzy przyrównane są do śaiwali. | W partiach batalistycznych MBh w metaforze rzeki trupów włosy rycerzy przyrównane są do śaiwali. | ||
'''łacina:''' ''Blyxa octan dra'' lub ''Ceratophyllum demersum'' | * '''łacina:''' ''Blyxa octan dra'' lub ''Ceratophyllum demersum'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 19 | |||
'''liczba wzmianek:''' 19 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 795: | Line 725: | ||
| | | | ||
====== '''''śāka''''' ====== | ====== '''''śāka''''' ====== | ||
|'''teczyna wyniosła, dąb indyjski''' – duże drzewo do 40 m wysokości, duże liście, drobne pachnące kwiaty. Znane z twardego drewna, odpornego na wodę – wykorzystywane do budowy okrętów czy wagonów kolejowych. W MBh Od niego pochodzi nazwa jednego z siedmiu mitycznych kontynentów (''śākadvīpa''). W sanskrycie jest to również określenie na potrawy wegetariańskie (szczególnie z zielonych liści). | |'''teczyna wyniosła, dąb indyjski''' – duże drzewo do 40 m wysokości, duże liście, drobne pachnące kwiaty. Znane z twardego drewna, odpornego na wodę – wykorzystywane do budowy okrętów czy wagonów kolejowych. W MBh Od niego pochodzi nazwa jednego z siedmiu mitycznych kontynentów (''śākadvīpa''). W sanskrycie jest to również określenie na potrawy wegetariańskie (szczególnie z zielonych liści). | ||
'''liczba wzmianek:''' 2 | * '''łacina:''' ''Tectona grandis'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 2 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 807: | Line 736: | ||
| | | | ||
====== '''''śāla''''' ====== | ====== '''''śāla''''' ====== | ||
|'''śala, damarzyk mocny''' (hindi: sal)– wysokie drzewo do 35 m wysokości, w suchym terenie zrzuca liście zimą. Ma drobne białawe kwiaty o żółtych środkach. Częsty motyw w rzeźbie indyjskiej – jakszini stojąca pod drzewem śala (''śālabhañjikā''). MBh 7.22.23 przyrównuje barwę kwiatów do wschodzącego słońca (''ādityataruṇa'') i wykorzystuję ją na określenie maści koni. W Ramajanie Rama przebija jedną strzałą siedem drzew śala. | |'''śala, damarzyk mocny''' (hindi: sal)– wysokie drzewo do 35 m wysokości, w suchym terenie zrzuca liście zimą. Ma drobne białawe kwiaty o żółtych środkach. Częsty motyw w rzeźbie indyjskiej – jakszini stojąca pod drzewem śala (''śālabhañjikā''). MBh 7.22.23 przyrównuje barwę kwiatów do wschodzącego słońca (''ādityataruṇa'') i wykorzystuję ją na określenie maści koni. W Ramajanie Rama przebija jedną strzałą siedem drzew śala. | ||
'''łacina:''' ''Shorea robusta'' | * '''łacina:''' ''Shorea robusta'' | ||
* '''inne nazwy:''' ''sāla'' (9) | |||
'''inne nazwy:''' ''sāla'' (9) | * '''liczba wzmianek:''' 51 | ||
'''liczba wzmianek:''' 51 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 821: | Line 748: | ||
| | | | ||
====== '''''śalmali''''' ====== | ====== '''''śalmali''''' ====== | ||
|'''wełniak azjatycki''' (ang. cotton tree) – drzewo do 40 m wysokości, zrzuca liście w styczniu, by w lutym zakwitnąć dużymi czerwonymi kwiatami. Owoce – podłużne, wypełnione białym puchem. W MBh od niego pochodzi nazwa jednego z siedmiu mitycznych kontynentów (''śalmalidvīpa''). | |'''wełniak azjatycki''' (ang. cotton tree) – drzewo do 40 m wysokości, zrzuca liście w styczniu, by w lutym zakwitnąć dużymi czerwonymi kwiatami. Owoce – podłużne, wypełnione białym puchem. W MBh od niego pochodzi nazwa jednego z siedmiu mitycznych kontynentów (''śalmalidvīpa''). | ||
'''łacina:''' ''Bombax ceiba'' | * '''łacina:''' ''Bombax ceiba'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 26 | |||
'''liczba wzmianek:''' 26 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 833: | Line 759: | ||
| | | | ||
====== '''''śamī''''' ====== | ====== '''''śamī''''' ====== | ||
|'''śami''' – krzew lub nieduże drzewo do 10 m wysokości, o głęboko sięgających korzeniach. Długowieczne. Jest w stanie przetrwać na pustyni – przykładem jest Drzewo Życia na wyspie Bahrain wiązane z rajem boga Enkiego. W MBh wiązane z krzesaniem ognia: pierwszy ogień miał wykrzesać Pururawasa przez pocieranie drewna śami i aśwathy. W drzewie śami chowa się ogień bojąc klątwy Bhrygu (9.46.12-20). Na drzewie śami Pandawowie schowali swoje bronie przed udaniem się na dwór Wiraty (4.5.12-27). | |'''śami''' – krzew lub nieduże drzewo do 10 m wysokości, o głęboko sięgających korzeniach. Długowieczne. Jest w stanie przetrwać na pustyni – przykładem jest Drzewo Życia na wyspie Bahrain wiązane z rajem boga Enkiego. W MBh wiązane z krzesaniem ognia: pierwszy ogień miał wykrzesać Pururawasa przez pocieranie drewna śami i aśwathy. W drzewie śami chowa się ogień bojąc klątwy Bhrygu (9.46.12-20). Na drzewie śami Pandawowie schowali swoje bronie przed udaniem się na dwór Wiraty (4.5.12-27). | ||
'''łacina:''' ''Prosopis cineraria'' czasem identyfikowane jako ''Acacia catechu'' | * '''łacina:''' ''Prosopis cineraria'' czasem identyfikowane jako ''Acacia catechu'' (patrz: '''''khadira''''') | ||
* '''liczba wzmianek:''' 30 | |||
'''liczba wzmianek:''' 30 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 845: | Line 770: | ||
| | | | ||
====== '''''śara''''' ====== | ====== '''''śara''''' ====== | ||
|'''trzcinowiec dziki''' – kępiasta trawa dorastająca do 1,5 m wysokości. W MBh typowe określenie na strzałę, do których wyrobu były wykorzystywane były źdźbła tej trawy. | |'''trzcinowiec dziki''' – kępiasta trawa dorastająca do 1,5 m wysokości. W MBh typowe określenie na strzałę, do których wyrobu były wykorzystywane były źdźbła tej trawy. | ||
'''łacina:''' ''Saccharum arundinaceum'' lub ''Saccharum bengalense'' | * '''łacina:''' ''Saccharum arundinaceum'' lub ''Saccharum bengalense'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' (2810*) | |||
'''liczba wzmianek:''' (2810*) | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 859: | Line 783: | ||
|'''śiris''' (hindi: siris) – średnie drzewo do 20 m wysokości o parasolowatej koronie. Liście pierzaste, kwiaty białe o wielu pręcikach, silnie pachnące. Owoce – strąki. | |'''śiris''' (hindi: siris) – średnie drzewo do 20 m wysokości o parasolowatej koronie. Liście pierzaste, kwiaty białe o wielu pręcikach, silnie pachnące. Owoce – strąki. | ||
'''łacina:''' ''Albizia lebbeck'' | * '''łacina:''' ''Albizia lebbeck'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 3 | |||
'''liczba wzmianek:''' 3 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 869: | Line 792: | ||
| | | | ||
====== '''''śṛṅgāṭa''''' ====== | ====== '''''śṛṅgāṭa''''' ====== | ||
|'''kotewka orzech wodny''' – wodna roślina jednoroczna. Liście i kwiaty unoszą się na powierzchni wody. Orzechy przypominają kotwicę – stąd jej nazwa. Roślina lecznicza i ozdobna. | |'''kotewka orzech wodny''' – wodna roślina jednoroczna. Liście i kwiaty unoszą się na powierzchni wody. Orzechy przypominają kotwicę – stąd jej nazwa. Roślina lecznicza i ozdobna. | ||
'''liczba wzmianek:''' 1 | * '''łacina:''' ''Trapa natans'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 1 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 882: | Line 804: | ||
====== '''''tāla''''' ====== | ====== '''''tāla''''' ====== | ||
|'''palma winna, palmira, winodań wachlarzowata, borazus''' – palma do wysokości 30 m, o wachlarzowatych liściach i kulistej koronie, okrągławe owoce do 20 cm średnicy – jadalne. W MBh występuje jako godło na sztandarze Balaramy i Bhiszmy. Często pojawia się na określenie łuku (''tālamātra''), co może wskazywać na jego wielkość, ale raczej oznacza materiał, z którego został wykonany (''Arthaśāstra'' 2.18.8-11 informuje, że drewno palmiry było jednym ze składników łuku kompozytywego)'''.''' | |'''palma winna, palmira, winodań wachlarzowata, borazus''' – palma do wysokości 30 m, o wachlarzowatych liściach i kulistej koronie, okrągławe owoce do 20 cm średnicy – jadalne. W MBh występuje jako godło na sztandarze Balaramy i Bhiszmy. Często pojawia się na określenie łuku (''tālamātra''), co może wskazywać na jego wielkość, ale raczej oznacza materiał, z którego został wykonany (''Arthaśāstra'' 2.18.8-11 informuje, że drewno palmiry było jednym ze składników łuku kompozytywego)'''.''' | ||
* '''łacina:''' ''Borassus flabellifer'' | |||
'''łacina:''' ''Borassus flabellifer'' | * '''liczba wzmianek:''' (65*) | ||
'''liczba wzmianek:''' (65*) | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 897: | Line 817: | ||
'''tamal, fałszywy mangostan''' – nieduże drzewo, żółte owalne owoce, jadalne, z których produkuje się żółty barwnik. | '''tamal, fałszywy mangostan''' – nieduże drzewo, żółte owalne owoce, jadalne, z których produkuje się żółty barwnik. | ||
'''łacina:''' ''Garcinia xanthochymus'' | * '''łacina:''' ''Garcinia xanthochymus'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 4 | |||
'''liczba wzmianek:''' 4 | |||
'''święta grusza czosnkowa''' – nieduże drzewo, kwiaty z długimi pręcikami, przyciągają wiele owadów. | '''święta grusza czosnkowa''' – nieduże drzewo, kwiaty z długimi pręcikami, przyciągają wiele owadów. | ||
'''łacina:''' ''Crateva religiosa'' | * '''łacina:''' ''Crateva religiosa'' | ||
'''cynamonowiec tamala''' – średnie drzewo do 20 m wysokości z rodziny wawrzynowatych, aromatyczne liście używane jako przyprawa, w dawnej Europie znane jako malabathrum. | '''cynamonowiec tamala''' – średnie drzewo do 20 m wysokości z rodziny wawrzynowatych, aromatyczne liście używane jako przyprawa, w dawnej Europie znane jako malabathrum. | ||
'''łacina:''' ''Cinnamomum tamala'' | * '''łacina:''' ''Cinnamomum tamala'' | ||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 919: | Line 838: | ||
|'''tilaka, arni''' – krzew do 3 m wysokości, rosnący na suchych terenach. Pachnące kwiaty w wiechach białe lub różowe z długimi pręcikami. | |'''tilaka, arni''' – krzew do 3 m wysokości, rosnący na suchych terenach. Pachnące kwiaty w wiechach białe lub różowe z długimi pręcikami. | ||
'''łacina:''' ''Clerodendrum phlomidis'' czasem identyfikowane również jako ''Symplocos racemosa'' – patrz: lodhra | * '''łacina:''' ''Clerodendrum phlomidis'' czasem identyfikowane również jako ''Symplocos racemosa'' – patrz: lodhra | ||
* '''liczba wzmianek:''' 7 | |||
'''liczba wzmianek:''' 7 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 930: | Line 848: | ||
====== '''''tinduka''''' ====== | ====== '''''tinduka''''' ====== | ||
|'''indyjska hurma''' – duże drzewo do 35 m wysokości, czarna kora, drobne kwiaty, owoce jadalne. Lliście i niedojrzałe owoce służyły do farbowania tkanin na czarno. | |'''indyjska hurma''' – duże drzewo do 35 m wysokości, czarna kora, drobne kwiaty, owoce jadalne. Lliście i niedojrzałe owoce służyły do farbowania tkanin na czarno. | ||
'''liczba wzmianek:''' 6 | * '''łacina:''' ''Diospyros malabarica'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 6 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 943: | Line 860: | ||
====== '''''udumbara''''' ====== | ====== '''''udumbara''''' ====== | ||
|'''figowiec groniasty''' – długowieczne drzewo do 30 m wysokości, z nieregularną koroną. Owocostany (figi) wyrastają tuż przy pniu. W MBh używany jest jako symbol symbiozy między figą a bleskotką (12.187.38). | |'''figowiec groniasty''' – długowieczne drzewo do 30 m wysokości, z nieregularną koroną. Owocostany (figi) wyrastają tuż przy pniu. W MBh używany jest jako symbol symbiozy między figą a bleskotką (12.187.38). | ||
'''liczba wzmianek:''' 14 | * '''łacina:''' ''Ficus racemosa'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 14 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 955: | Line 871: | ||
| | | | ||
====== '''''utpala''''' ====== | ====== '''''utpala''''' ====== | ||
|'''lilia wodna''' – roślina wodna, piękne kwiaty i duże owalne liście, układające się na powierzchni wody. Roślina jadalna, ma właściwości lecznicze. Szczególnie wyróżnia się '''niebieskie lilie wodne''' (''nīlotpala''). Natomiast '''kumuda''' to lilia (na ogół biała), która rozkwita przy świetle Księżyca. | |'''lilia wodna''' – roślina wodna, piękne kwiaty i duże owalne liście, układające się na powierzchni wody. Roślina jadalna, ma właściwości lecznicze. Szczególnie wyróżnia się '''niebieskie lilie wodne''' (''nīlotpala''). Natomiast '''kumuda''' to lilia (na ogół biała), która rozkwita przy świetle Księżyca. | ||
'''liczba wzmianek:''' 19 | * '''łacina:''' ''Nymphaea nouchali'' | ||
* '''inne nazwy:''' ''nīlotpala'' (14), ''kumuda'' (10) | |||
* '''liczba wzmianek:''' 19 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 982: | Line 896: | ||
====== '''''vāraṇapuṣpa''''' ====== | ====== '''''vāraṇapuṣpa''''' ====== | ||
|'''indyjski laurowiec, tamanu''' – średnie, wiecznie zielone drzewo do 18 m wysokości, drobne kwiaty. Znane z całym regionie Australii i Oceanii. Drewno wykorzystywano do budowy statków. Olej z nasion tamanu stosowany jest w kosmetyce i medycynie polinezyjskiej. Dziś często sadzone jako drzewo ozdobne'''.''' | |'''indyjski laurowiec, tamanu''' – średnie, wiecznie zielone drzewo do 18 m wysokości, drobne kwiaty. Znane z całym regionie Australii i Oceanii. Drewno wykorzystywano do budowy statków. Olej z nasion tamanu stosowany jest w kosmetyce i medycynie polinezyjskiej. Dziś często sadzone jako drzewo ozdobne'''.''' | ||
* '''łacina:''' ''Calophyllum inophyllum'' | |||
'''łacina:''' ''Calophyllum inophyllum'' | * '''liczba wzmianek:''' 1 | ||
'''liczba wzmianek:''' 1 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 995: | Line 907: | ||
|'''bambus trzcinowaty''' – wieloletnia trawa o drewniejących łodygach dochodzących do 30 m wysokości, lekki i wytrzymały materiał budulcowy. W sanskrycie określenie na flet, który był wykonywany z tego gatunku bambusa. | |'''bambus trzcinowaty''' – wieloletnia trawa o drewniejących łodygach dochodzących do 30 m wysokości, lekki i wytrzymały materiał budulcowy. W sanskrycie określenie na flet, który był wykonywany z tego gatunku bambusa. | ||
'''łacina:''' ''Bambusa bambus'' | * '''łacina:''' ''Bambusa bambus'' | ||
* '''inne nazwy:''' ''kīcaka-veṇu'' (2) | |||
'''inne nazwy:''' ''kīcaka-veṇu'' (2) | * '''liczba wzmianek:''' 25 | ||
'''liczba wzmianek:''' 25 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 1,007: | Line 917: | ||
| | | | ||
====== '''''vetasa''''' ====== | ====== '''''vetasa''''' ====== | ||
|'''kalamus rotangowy''' – pnąca roślina o kolczastych długich wiotkich pędach, które są ulistnione. Kwiaty w wiotkich kwiatostanach, owoce kuliste, jadalne. Giętkie łodygi używane do wyrobu koszy, mat, mebli. | |'''kalamus rotangowy''' – pnąca roślina o kolczastych długich wiotkich pędach, które są ulistnione. Kwiaty w wiotkich kwiatostanach, owoce kuliste, jadalne. Giętkie łodygi używane do wyrobu koszy, mat, mebli. | ||
'''łacina:''' ''Calamus rotang'' | * '''łacina:''' ''Calamus rotang'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 10 | |||
'''liczba wzmianek:''' 10 | |||
| | | | ||
| | | | ||
| Line 1,019: | Line 928: | ||
| | | | ||
====== '''''vibhītaka''''' ====== | ====== '''''vibhītaka''''' ====== | ||
|'''migdałecznik bibhitaka''' – drzewo do 30 m wysokości, duże liście. Owoce wykorzystywane w indyjskiej medycynie (składnik mieszanki ''triphala''). | |'''migdałecznik bibhitaka''' – drzewo do 30 m wysokości, duże liście. Owoce wykorzystywane w indyjskiej medycynie (składnik mieszanki ''triphala''). | ||
'''liczba wzmianek:''' 10 | * '''łacina:''' ''Terminalia bellirica'' | ||
* '''liczba wzmianek:''' 10 | |||
| | | | ||
| | | | ||
Revision as of 06:30, 15 July 2021
Alfabetyczna lista roślin występujących w MBh:
| sanskryt | opis | zdjęcie | |||
arimeda |
arimeda – średniej wielkości drzewo, dobrze znosi susze, żółtawe kwiaty, kora wykorzystywana w medycynie ludowej. Czasem identyfikowane z drzewem śami (śami).
|
centruj|bezramki|100x100px | |||
arka |
arka, mleczara olbrzymia – krzew do 5 m wysokości, wydziela gęsty mleczny sok, który jest trujący, kwiaty w baldachach – kremowo-fioletowe. Roślina związana z kultem Słońca, które nazywane jest tym samym imieniem (Arka). W MBh (1.3) odnajdujemy historię Upamanju (Upamanyu,), który po zjedzeniu liści arki ślepnie, a odzyskuje wzrok sławiąc Słońce. Dziś używana w kulcie Śiwy.
|
centruj|bezramki|133x133px | centruj|bezramki|150x150px | ||
atasī |
len zwyczajny – jednoroczna roślina, dziś tylko uprawna, o niebieskich kwiatach. W MBh jest wykorzystywany jako metafora koloru cery Kryszny (atasīpuṣpasaṃkāśa).
|
||||
āmra |
mango indyjskie – drzewo do 30 m wysokości, owoc uważany za króla owoców w Indiach. Kwiaty drobne zebrane w duże kwiatostany, liście podłużne używane w ceremoniach religijnych. Drzewo Azji Pd., dopiero potem rozpowszechniło się w Afryce i Amerykach (Brazylia, Meksyk). MBh porównuje syna do owocującego drzewa mango, przy okazji informuje, że najlepsze owoce daje drzewo po piątym roku owocowania (7.44.27). czarne mango (kālāmra) to mityczne drzewo w dzielnicy Bhadraśva (6.8.13).
|
||||
āmrātaka |
dzikie mango, śliwiec pierzasty – drzewo do 15 m wysokości, owoce wielkości i kształtu śliwki, żółtawe po dojrzeniu.
|
||||
arjuna |
migdałecznik ardźuna – duże drzewo do 25 m wysokości. Kora, liście, owoce wykorzystywane w medycynie ajurwedyjskiej. Twarde drewno wykorzystywane dawniej m.in. do budowy kół wozów.
|
||||
aśoka |
aśoka – średnie drzewo do 9 m wysokości, kwiaty pomarańczowo-żółte zebrane w baldachogronach o intensywnym zapachu. Drzewo będące symbolem miłości. Z jego kwiatu wykonana jest jedna ze strzał Kamy. Często obecne w rzeźbie – jakszini zazwyczaj jest pod nim przedstawiana. w Ramajanie Hanuman odnajduje Sitę w ogrodzie drzew aśoka. Z czasem zaczęło być identyfikowane z fałszywą aśoką (Monoon longifolium, hind. devadārī, aśokā). Wizerunki Sity siedzącej pod tym drzewem spotyka się co najmniej od V w. Ma to uzasadnienie w tym, że drzewo jest charakterystyczne dla Srilanki.
łacina: Saraca asoca lub Monoon longifolium
|
||||
aśvakarṇa |
aśwakarna (hindi: gurjan) – okazałe drzewo do 45 m wysokości, cenione ze względu na drewno i żywicę, drobne kwiaty. Pod tą nazwą może się kryć również drzewo śala (śāla).
|
||||
aśvattha |
figowiec pagodowy, aśwatha, pippala – figowiec pagodowy, drzewo do 30 m wysokości, o charakterystycznych sercowatych liściach. Dzięki Buddzie znane jest jako drzewo bodhi (drzewo oświecenia). Pojawia się już na pieczęciach cywilizacji harrappańskiej, prawdopodobnie w znaczeniu kultowym. W literaturze bramińskiej ma znaczenie religijne i symboliczne – metafory świata jako odwróconego drzewa oraz duszy jako ptaka spożywającego jego figi.
|
||||
āṭarūṣaka |
arusa (hindi: arusa) – krzew do 4 m wysokości, białe kwiaty w formie kłosów.
|
||||
atimuktaka |
atimuktaka (hinidi: sandan) – średniej wielkości drzewo do 12 m, cenione ze względu na swoje drewno, duże trójlistkowe liście, różowe kwiaty oraz owoce – płaskie strąki.
|
||||
badara |
głożyna – głożyna omszona, krzew lub drzewo do 10 m, małe żółtawe kwiaty, owoce (badarikā) jadalne (na surowo, gotowane, marynowane, suszone) w kształcie kolistym lub podłużnym. W literaturze puranicznej pojawia się jako określenie eremu i miejsca pielgrzymkowego u jednego z źródeł Gangesu (badarikāśrama – zamieszkały przez Wjasę lub Narę i Narajanę). W MBh występuje w opowieści o gotowaniu owoców głożyny (9.47) oraz w imieniu wieszcza identyfikowanego z Wjasą (Bādarāyaṇa).
|
||||
bakula |
bakul – średniej wielkości drzewo do 14 m wysokości, małe białe kwiaty o intensywnych zapachu, jadalne owoce. Roślina używana w medycynie ajurwedyjskiej. Twarde drewno o ładnym czerwonym zabarwieniu. Dziś popularne w parkach i ogrodach, gdyż daje cień i pięknie pachnie.
|
||||
bilva |
kleiszcze smakowite (hindi: bel) – drzewo do 13 m, żółte jadalne owoce wielkości jabłka ze zdrewniałą twardą skórką, używane w kulcie Śiwy.
łacina: Aegle marmelos liczba wzmianek: 16 |
||||
campaka |
ćampaka (hindi: ćampa) – wysokie wiecznie zielone drzewo do 30 m, duże kwiaty w kolorach od kremowego do żółto-pomarańczowego o intensywnym zapachu. Kwiaty używane w kulcie świątynnym. Wykorzystywane do produkcji perfum. Cenione drewno.
|
||||
candana |
sandałowiec biały – powoli rosnące drzewo do 18 m wysokości, półpasożyt. Drobne kwiaty. Cenione ze względu na pachnące drewno. W rytuałach hinduistycznych drewno ściera się na papkę sandałową, która ma działanie chłodzące i walory zapachowe. Wykorzystuje się je także do produkcji kadzideł.
|
||||
ciribilva |
wiąz indyjski – duże drzewo liściaste do 25 m wysokości, drobne kwiaty, owoce – jajowate skrzydlaki (płaskie nasiona ze skrzydełkami), szara kora łuszcząca się w korkowatych łuskach.
|
||||
devadāru |
cedr himalajski – iglaste drzewo rosnące do 50 m, szerokostożkowata korona ze zwisającymi gałęziami i wierzchołkiem. Cenione za swe drewno – strzelisty i prosty pień. Dziś występuje rzadziej ze względu na masową wycinkę. Sanskrycka nazwa sugeruje, że jego drewno (dāru) mogło być wykorzystywane na wizerunki bóstw (teksy rzeźbiarskie radzą by z niego wykonywać idole dla braminów), lub też, że było ono siedzibą bogów. Z czasem w Indiach zaczęto z nim utożsamiać fałszywą aśokę (Monoon longifolium, hind. devadārī, aśokā), może ze względu na równie strzelisty pień i podobny krój korony (dążące w dół gałęzie).
|
||||
dhava |
dhawa – wiecznie zielone średniej wielkości drzewo. Kwiaty zebrane w główkowatych kwiatostanach, bez płatków. Liście zasobne w garbniki.
|
||||
hāridra |
kurkum, ostryż długi – bylina, znana głównie jako przyprawa pozyskiwana z kłącza rośliny, kolor intensywnie pomarańczowożółty. W MBh używany jako określenie koloru np. koni (7.22.10).
|
||||
hintāla |
daktylowiec bagienny – niewysokie drzewa do 5 m, rosną w kępach na terenach nadbrzeżnych, długie pierzaste liście do 2-3 m.
łacina: Phoenix paludosa liczba wzmianek: 2 |
||||
iṅguda |
migdałecznik właściwy – drzewo do 25 m wysokości, drewno odporne na wodę, drobne kwiaty w kwiatostanach, owoce – spłaszczone pestkowce, wytłacza się z nich olej.
|
||||
jambu |
dźambu, czapetka kuminowa – drzewo do 30 m wysokości, szybko rośnie, może żyć ponad 100 lat, drobne białe kwiaty w wiechach, owoce ciemnofioletowe (niemal czarne) jak śliwki, jadalne. W MBh i literaturze puranicznej występuje jako nazwa środkowego spośród siedmiu mitycznych kontynentów (Jambu-dvīpa), w którego centrum (lub na zachód od góry Meru) rośnie gigantyczne drzewo tego gatunku.
|
||||
japā |
róża chińska (hind. dźoba) – krzew do 2-5 m, kwiaty czerwone (rzadziej białe, różowe, żółte), pręciki połączone w rurkę charakterystycznie wychodzą z kielicha. MBh 3.220.3 wymienione wśród innych gajów (vana) drzew kwitnących upiększających górę Mandarę (saṃtānaka, karavīra, pārijāta, aśoka, kadamba). Używane w kulcie Durgi.
|
||||
kadala |
banan zwyczajny – trwała bylina do 15 m wysokości, z ogromnymi liśćmi na długich ogonkach, tworzących nibypień, duży kwiatostan oraz beznasienne podłużne owoce – banany.
|
||||
kadaṃba |
kadamba (hindi: kadam) – szybko rosnące drzewo do 45 m wysokości, duże liście, kwiaty pomarańczowe w kulistych kwiatostanach. Kwiaty używane do wyrobu perfum. Na pn. Indii związane z kultem Kryszny, na pd. nazywane drzewem Parwati.
|
||||
kalāya |
groch zwyczajny polny – jednoroczna roślina strączkowa, kwiaty czerwono fioletowe. W MBh wykorzystywana jako określenie maści koni.
|
||||
karavīra |
oleander – duży krzew lub małe drzewo, kwiaty zebrane w kwiatostany, w kilku kolorach (czerwone, różowe lub białe), pachnące. Roślina wydziela mleczny sok i jest trująca.
łacina: Nerium oleander liczba wzmianek: 7 |
||||
karīra |
karira – krzew do 5 m wysokości, owoce jadalne (gotowane z warzywami, marynowane). W MBh występuje niemal zawsze razem z drzewami śami i piku (śamī, pīlu).
|
||||
karṇikāra |
karnikara (hindi: kanak ćampa) – drzewo do 30 m wysokości, o białych, mięsistych kwiatach. W MBh girlandę z kwiatów karnikary nosi Śiwa (12.310.20). Drzewo karniki (symbol niewzruszoności) spadające ze szczytu góry pojawia się w domenie źródłowej metafory zabijanego potężnego wojownika (np. 7.28.43). Sztandar z drzewem karnika (lub z niego wykonany) posiada Abhimanju.
|
||||
kāśa |
kaśa – wieloletnia trawa dorastająca do 3 m wysokości. Wyplata się z niej maty do siedzenia. W tekście MBh często występuje razem z trawą kuśa.
łacina: Saccharum spontaneum liczba wzmianek: 8 |
||||
kāśmarya |
gmelina, biała teczyna (hindi: gamhar) – szybko rosnące drzewo do 20 m, kwiaty brązowożółte. Drewno stosunkowo twarde wykorzystuje się do wyrobu mebli, instrumentów i domowych sprzętów.
|
||||
kesara |
Może mieć kilka znaczeń:
|
||||
ketaka |
ketaki, pandan połaciowy – wiecznie zielony krzew lub małe drzewo, posiada korzenie przybyszowe, jest rozdzielnopłciowe. Kwiaty męskie duże, białe, pachnące. Okrągławe owoce jadalne. Występuje najczęściej na wybrzeżu lub wzdłuż rzek.
łacina: Pandanus tectarius inne nazwy: ketakī (3) liczba wzmianek: 5 |
||||
khadira |
akacja katechu – niewielkie drzewo, liście pierzaste z drobnymi listkami, drobne kwiaty zebrane w kłosach. Identyfikowane jako drzewo pojawiające się na pieczęciach z kultury harappańskiej.
|
||||
kharjūra |
daktylowiec leśny – drzewo dorastające do 15 m wysokości, liście długie, pierzaste. Owoce – czerwonawe lub żółtawe pestkowce. Z soku z naciętego pnia wyrabia się cukier i wino.
|
||||
kimpāka |
kulczyba wronie oko – średniej wysokości drzewo, którego owoce (a właściwie znajdujące się w nich nasiona) są źródłem gorzkiej i trującej strychniny (wykorzystywana w medycynie). W MBh pojawia się jako domena źródłowa metafory skutków grzesznych czynów.
|
||||
kiṃśuka |
leśny płomień, palaśa (ang. flame of the forest, hindi: palaś) – średniej wysokości drzewo do 15 m, pokrywające się pomarańczowymi kwiatami na wiosnę. Kwiaty używane w rytuałach, a drewno do ofiar. W MBh pojawia się w domenie źródłowej na określenie poranionego ciała wojownika.
|
||||
kovidāra |
bauhinia – dosł. „łatwe bądź trudne do rozdwojenia”, niewysokie drzewo lub krzew, popularnie nazywane drzewem storczykowym, ale nie należy do tej rodziny. Ciemnoróżowe kwiaty. W tradycji sanskryckiej jedno z drzew w raju Indry. W MBh sztandar z bauhinią (lub z jej drzewa) posiada Dhrysztadjumna.
|
||||
kunda |
jaśmin wielokwiatowy albo gwiaździsty – duży krzew, białe kwiaty o intensywnym zapachu. W MBh używany na określenie białego koloru. Często występuje w złożeniu „jaśmin i księżyc” (kundendu).
|
||||
kuśa |
kuśa – gęstokępowa trawa do 1 m wysokości, uważana za świętą. Używana podczas ofiar i w rytuałach, wyplata się z niej maty do siedzenia i spania.
|
||||
kūṭaśālmali |
kutaśalmali (hindi: pithradź) – drzewo do 20 m wysokości, mocne drewno. Roślina użyteczna w medycynie ajurwedyjskiej; znana też pod nazwą rohitaka (rohītaka).
łacina: Aphanamixis polystachya liczba wzmianek: 2 |
||||
lakuca |
dziki chlebowiec – duże drzewo do 35 m wysokości, owoce mniejsze niż u chlebowca, jadalne. Cenne twarde drewno, roślina wykorzystywana w medycynie ajurwedyjskiej.
|
||||
lodhra |
lodhra – małe wiecznie zielone drzewo do 7 m wysokości, drobne biało-żółtawe kwiaty zebrane w gronach.
|
||||
madhūka |
madhuka – dosł. „miodowe”, szybko rosnące drzewo do 20 m wysokości. Kwiaty wykorzystywane do produkcji alkoholu przez ludy plemienne.
|
||||
mādhavī |
madhawi – wiecznie zielony krzew pnący, kwiaty zebrane w gronach, biało-żółte, pachnące. Występuje we Wryndawanie, związany z historiami Kryszny.
|
||||
māṣa |
fasolka mung – fasola złota, gatunek strączkowych, ma żółte kwiaty. W MBh wykorzystywany na określenie koloru żółtego np. maści koni.
|
||||
mucukunda |
mućukunda – średniej wielkości wiecznie zielone drzewo, kwiaty białe, pachnące. W MBh pojawia się jako imię władcy z przeszłości, który pomagał bogom w wojnach i poprosił o błogosławieństwo nieprzerwanego snu – obudzony przez Krysznę.
|
||||
nikumbha |
kroton, krocień - roślina zielna z rodziny wilczomleczowatych, wykorzystywana w medycynie (działanie przeczyszczające). W MBh termin wykorzystywany jako imię bohaterów.
|
||||
nīpa |
iksora szkarłatna – wiecznie zielony krzew lub niewielkie drzewo o szerokiej koronie. Kwiaty 4-płatkowe w baldachach, czerwone. Łacińska nazwa ixora ma być fonetycznym zapisem sanskryckiego słowa īśvara. W rytuałach hinduskich kwiaty ofiarowywane Śiwie.
|
||||
nyagrodha |
figowiec banian lub bengalski – dosł. „rosnący w dół”, duże drzewo z rozłożystą koroną i korzeniami przybyszowymi. Święte drzewo w hinduizmie i buddyzmie. W MBh jego korona jest schronieniem dla ascetów i wieszczów, pod nim medytuje Śiwa, a widok sowy mordującej wrony w jego konarach (10.1.21) staje się dla Aśwatthamany inspiracją do rzezi w uśpionym obozie synów Pandu. Nilą (nīla) w partiach kosmologicznych nazywane jest pasmo górskie położone na północ od Meru, być może jego nazwa pochodzi od banianu (nīla).
|
||||
padma |
lotos orzechodajny – roślina wodna, piękne kwiaty różowe lub białe (puṇḍarīka) i duże owalne liście, jadalna. Święta w hinduizmie i buddyzmie. W MBh najczęściej płatki lotosu pojawiają się w domenie źródłowej metafory określającej piękne części ciała (twarz, oczy). Liście lotosu wykorzystywane są w domenie źródłowej braku lgnięcia do przedmiotu (kropla wody nie dotyka powierzchni liścia choć się na nim znajduje). Jest to też nazwa formacji militarnej (7.53.27) oraz określenie jednego z siedmiu mitycznych kontynentów (puṣkara-dvīpa).
|
||||
panasa |
chlebowiec – duże drzewo o charakterystycznych wielkich mięsistych owocach (ang. jackfruit) wykorzystywanych w kuchni (surowy i gotowany).
|
||||
pārijāta |
drzewo koralowe, erytryna zmienna – drzewo do 20 m wysokości, charakterystyczne jaskrawoczerwone kwiaty. W literaturze sanskryckiej jedno z drzew w raju Indry. W MBh słynie z tego, że Kryszna wykradł je z ogrodów Indry i przywiózł na ziemię (7.10.22).
|
||||
parūṣaka |
grewia (hindi: falsa) – krzew lub małe drzewo do 8 m wysokości, liście okrągławe, małe jagodowe czarne owoce jadalne.
łacina: Grewia asiatica liczba wzmianek: 2 |
||||
pāṭala |
patala (hindi: padri) – duże drzewo do 30 m wysokości, kwiaty różowe w kształcie trąbki. W MBh wykorzystywane jako określenie barwy.
|
||||
pīlu |
salwadora – krzew (do 7 m), popularny w suchym klimacie (pasza dla wielbłądów i kóz), wytrzymuje duże zasolenie gleby. W MBh często z występuje z drzewami śami i karira (śamī, karira)
|
||||
plakṣa |
figowiec plaksza (ang. laurel fig) – duże wiecznie zielone drzewo, ma korzenie przybyszowe. W MBh od niego pochodzi nazwa jednego z siedmiu mitycznych kontynentów (plakṣadvīpa).
|
||||
priyāla |
prijal (hindi: ćirondźi) – średniej wielkości drzewo do 18 m wysokości, drobne białawe kwiaty. Owoce – pestkowce w smaku przypominają migdały, używane jako przyprawa. Kora wykorzystywana w medycynie ajurwedyjskiej.
|
||||
sarṣapa |
gorczyca (kapusta) sitowata – jednoroczna roślina do 1 m wysokości, żółte kwiatki. W MBh używana na określenie żółtej barwy, np. koni (7.22.44).
|
||||
syandana |
sandan (hindi: sandan) – małe drzewo do 12 m wysokości, liście duże trójlistkowe, kwiaty drobne zebrane w kwiatostany, białe lub różowe. W literaturze sanskryckiej popularne określenie na rydwan.
|
||||
śaivala |
wodorosty, trawy wodne, np.
W partiach batalistycznych MBh w metaforze rzeki trupów włosy rycerzy przyrównane są do śaiwali.
|
||||
śāka |
teczyna wyniosła, dąb indyjski – duże drzewo do 40 m wysokości, duże liście, drobne pachnące kwiaty. Znane z twardego drewna, odpornego na wodę – wykorzystywane do budowy okrętów czy wagonów kolejowych. W MBh Od niego pochodzi nazwa jednego z siedmiu mitycznych kontynentów (śākadvīpa). W sanskrycie jest to również określenie na potrawy wegetariańskie (szczególnie z zielonych liści).
|
||||
śāla |
śala, damarzyk mocny (hindi: sal)– wysokie drzewo do 35 m wysokości, w suchym terenie zrzuca liście zimą. Ma drobne białawe kwiaty o żółtych środkach. Częsty motyw w rzeźbie indyjskiej – jakszini stojąca pod drzewem śala (śālabhañjikā). MBh 7.22.23 przyrównuje barwę kwiatów do wschodzącego słońca (ādityataruṇa) i wykorzystuję ją na określenie maści koni. W Ramajanie Rama przebija jedną strzałą siedem drzew śala.
|
||||
śalmali |
wełniak azjatycki (ang. cotton tree) – drzewo do 40 m wysokości, zrzuca liście w styczniu, by w lutym zakwitnąć dużymi czerwonymi kwiatami. Owoce – podłużne, wypełnione białym puchem. W MBh od niego pochodzi nazwa jednego z siedmiu mitycznych kontynentów (śalmalidvīpa).
|
||||
śamī |
śami – krzew lub nieduże drzewo do 10 m wysokości, o głęboko sięgających korzeniach. Długowieczne. Jest w stanie przetrwać na pustyni – przykładem jest Drzewo Życia na wyspie Bahrain wiązane z rajem boga Enkiego. W MBh wiązane z krzesaniem ognia: pierwszy ogień miał wykrzesać Pururawasa przez pocieranie drewna śami i aśwathy. W drzewie śami chowa się ogień bojąc klątwy Bhrygu (9.46.12-20). Na drzewie śami Pandawowie schowali swoje bronie przed udaniem się na dwór Wiraty (4.5.12-27).
|
||||
śara |
trzcinowiec dziki – kępiasta trawa dorastająca do 1,5 m wysokości. W MBh typowe określenie na strzałę, do których wyrobu były wykorzystywane były źdźbła tej trawy.
|
||||
śirīṣa |
śiris (hindi: siris) – średnie drzewo do 20 m wysokości o parasolowatej koronie. Liście pierzaste, kwiaty białe o wielu pręcikach, silnie pachnące. Owoce – strąki.
|
||||
śṛṅgāṭa |
kotewka orzech wodny – wodna roślina jednoroczna. Liście i kwiaty unoszą się na powierzchni wody. Orzechy przypominają kotwicę – stąd jej nazwa. Roślina lecznicza i ozdobna.
|
||||
tāla |
palma winna, palmira, winodań wachlarzowata, borazus – palma do wysokości 30 m, o wachlarzowatych liściach i kulistej koronie, okrągławe owoce do 20 cm średnicy – jadalne. W MBh występuje jako godło na sztandarze Balaramy i Bhiszmy. Często pojawia się na określenie łuku (tālamātra), co może wskazywać na jego wielkość, ale raczej oznacza materiał, z którego został wykonany (Arthaśāstra 2.18.8-11 informuje, że drewno palmiry było jednym ze składników łuku kompozytywego).
|
||||
tamāla |
identyfikowany jako:
tamal, fałszywy mangostan – nieduże drzewo, żółte owalne owoce, jadalne, z których produkuje się żółty barwnik.
|
||||
tilaka |
tilaka, arni – krzew do 3 m wysokości, rosnący na suchych terenach. Pachnące kwiaty w wiechach białe lub różowe z długimi pręcikami.
|
||||
tinduka |
indyjska hurma – duże drzewo do 35 m wysokości, czarna kora, drobne kwiaty, owoce jadalne. Lliście i niedojrzałe owoce służyły do farbowania tkanin na czarno.
|
||||
udumbara |
figowiec groniasty – długowieczne drzewo do 30 m wysokości, z nieregularną koroną. Owocostany (figi) wyrastają tuż przy pniu. W MBh używany jest jako symbol symbiozy między figą a bleskotką (12.187.38).
|
||||
utpala |
lilia wodna – roślina wodna, piękne kwiaty i duże owalne liście, układające się na powierzchni wody. Roślina jadalna, ma właściwości lecznicze. Szczególnie wyróżnia się niebieskie lilie wodne (nīlotpala). Natomiast kumuda to lilia (na ogół biała), która rozkwita przy świetle Księżyca.
|
||||
vaṃśa |
bambus żelazny – wieloletnia trawa o grubych drewniejących łodygach dochodzących do 18 m wysokości, wykorzystywana jako materiał budulcowy.
łacina: Dendrocalamus strictus liczba wzmianek: (281*) |
||||
vāraṇapuṣpa |
indyjski laurowiec, tamanu – średnie, wiecznie zielone drzewo do 18 m wysokości, drobne kwiaty. Znane z całym regionie Australii i Oceanii. Drewno wykorzystywano do budowy statków. Olej z nasion tamanu stosowany jest w kosmetyce i medycynie polinezyjskiej. Dziś często sadzone jako drzewo ozdobne.
|
||||
veṇu |
bambus trzcinowaty – wieloletnia trawa o drewniejących łodygach dochodzących do 30 m wysokości, lekki i wytrzymały materiał budulcowy. W sanskrycie określenie na flet, który był wykonywany z tego gatunku bambusa.
|
||||
vetasa |
kalamus rotangowy – pnąca roślina o kolczastych długich wiotkich pędach, które są ulistnione. Kwiaty w wiotkich kwiatostanach, owoce kuliste, jadalne. Giętkie łodygi używane do wyrobu koszy, mat, mebli.
|
||||
vibhītaka |
migdałecznik bibhitaka – drzewo do 30 m wysokości, duże liście. Owoce wykorzystywane w indyjskiej medycynie (składnik mieszanki triphala).
|
||||
Pages in category "Katalog roślin"
The following 16 pages are in this category, out of 16 total.
